history

මෙහි පලවන්නේ ලෝක සමාජවාදී වෙබ් අඩවියේ 2023 අගෝස්තු 07 දින ඉංග්‍රීසියෙන් පලවූ This week in history: August 7-13 යන ඉතිහාසය පිලිබඳ විශේෂාංග තීරුවේ සිංහල පරිවර්තනය යි.  පරිවර්තනය මිගාර මල්වත්ත විසිනි.

මීට වසර 25 කට පෙර, වසර 50 කට පෙර, වසර 75 කට පෙර සහ වසර 100 කට පෙර මෙම සතිය තුළ සිදු වූ වැදගත් ඓතිහාසික සිදුවීම් මෙම තීරුවේ පල කෙරේ.

වසර 25 කට පෙර: නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ එක්සත් ජනපද තානාපති කාර්යාලවලට බෝම්බ ප්‍රහාර එල්ල වේ

1998 අගෝස්තු 7 වන දින, නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ යාබද රටවල් වන කෙන්යාවේ නයිරෝබි සහ ටැන්සානියාවේ ඩාර් එස් සලාම් හි ඇමරිකානු තානාපති කාර්යාල ඉදිරිපිට බෝම්බ පුපුරුවා හරින ලදී. පිපිරීම්වලින් පුද්ගලයන් 224 ක් මිය ගිය අතර 4,500 කට වැඩි පිරිසක් තුවාල ලැබූහ.

වඩා බලවත් වූ නයිරෝබි බෝම්බයෙන් 213 දෙනෙක් මිය ගිය අතර 4,000 ක් තුවාල ලැබූහ. පිපිරීමෙන් තානාපති කාර්යාල ගොඩනැගිල්ලට හානි පැමිණුනා පමණක් නොව අසල පිහිටි සමුපකාර බැංකුව ද කඩා බිද දැමූ අතර මහල් හතකින් යුත් උෆන්ඩි සමුපකාර මන්දිරය සුන්බුන් ගොඩක් බවට පත් විය. බ්ලොක් 10ක් පමණ දුරින් පිහිටි ජනේල් ද කැඩී ගියේය. සොල්දාදුවන් 241 දෙනෙකුට මරු කැඳවමින් 1983 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී , බේරූට්හි එක්සත් ජනපද මැරීන් බැරැක්කයකට ට්‍රක් රථ බෝම්බ ප්‍රහාරයක් එල්ල කිරීමෙන් පසු එතෙර එක්සත් ජනපද මධ්‍යස්ථානයකට එල්ල වූ ප්‍රහාරයකින් සිදු වූ දරුණුතම මරණ සංඛ්‍යාව මෙය විය.

බොහෝ මාධ්‍ය  වාර්තා කළේ ඛේදවාචකයට ගොදුරු වූ කෙන්යානුවන් කෙරෙහි එක්සත් ජනපද මිලිටරිය සහ රජයේ නිලධාරීන් දක්වන උදාසීනත්වයයි. කෙන්යානු ජනාධිපති ඩැනියෙල් අරප් මෝයිට ඇතුළුවීම පවා ප්‍රතික්ෂේප කරමින් එක්සත් ජනපද විමර්ශකයින් තානාපති කාර්යාලයට මුද්‍රා තැබූ බව බීබීසී වාර්තා කළේය.

ප්‍රමූක  පෙලේ  බ්‍රිතාන්‍ය  ව්‍යාපාරික  දිනපතා පුවත් පතක්  වන පිනෑනෂියල් ටයිමිස්(financial times)පැමිනිලි උපුටා දැක්වූයේ  ගලවා ගැනීමෙි සේවකයින් සිය ගනනක් තමදෑතින් උපත්ඩි හවුස් සුන්බුන් වියරැවෙන් හාරමින් සිටියදී ඵක්සත් ජනපද  නාවිකයන් පික් සහ සවල් සඳහා වන ඉල්ලීමි ප්‍රතික්ෂේප කර ඇති බවයි. කෙන්යානු පොලිස් කපිතාන්වරයෙක් පුවත්පතට පැවසුවේ, “ප්‍රංශ ජාතිකයන් මෙහි සිටිති, ඊශ්‍රායල් ජාතිකයන් මෙහි සිටිති, රතු කුරුස සංවිධානය උදව් කරයි, හින්දි ජාතිකයන් අපට ආහාර ලබා දෙයි. කෝ අපේ ඇමෙරිකානු සහෝදරයෝ?” ගිලන්රථ සේවකයෙක් පැවසුවේ, “ඇමරිකානුවන් පළමු දිනයේ සිට [අසභ්‍ය ලෙස] හැසිරී ඇත.” යන්නයි.

ඒබීසී නිව්ස් සහ ටෙල් අවිව් (Tel Aviv) හාරෙට්ස් (Ha’aretz) පුවත්පත්  ඇතුළු එක්සත් ජනපද සහ ඊශ්‍රායල මූලාශ්‍ර කිහිපයක් බදාදා වාර්තා කළේ, කෙන්යාවේ එක්සත් ජනපද ඔත්තුකරුවෙකු නයිරෝබි තානාපති කාර්යාලය බෝම්බ ප්‍රහාරයකට ඉලක්ක කර ඇති බවට පිපිරීමට සති දෙකකට පෙර ඇමරිකානු ආන්ඩුවට අනතුරු ඇඟවූ බවයි.

තොරතුරු සපයන්නා ඊශ්‍රායලයේ මොසාඩ් ඔත්තු සේවයට සම්බන්ධ අයෙකු වූ නමුත්, මූලාශ්‍රයේ  විශ්වසනීයත්වය පිළිබඳව ඇමරිකානු නිලධාරීන් මොසාඩ් සමඟ පරීක්‍ෂා කළ විට, වාර්තාව සැක සහිත ලෙස සලකන ලෙස ඔවුන්ට උපදෙස් දෙන ලදී. තානාපති කාර්යාලයේ විශේෂ ආරක්ෂක විධිවිධාන යොදා නොතිබුණි.

ඊශ්‍රායල අගමැති බෙන්ජමින් නෙතන්යාහුගේ කාර්යාලය Ha’aretz ලිපිය ගැන අදහස් දැක්වීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය. නමුත් ඊශ්‍රායල රජය මෙම පූර්ව අනතුරු ඇඟවීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීම, වෙනත් ආකාරයකින් පැහැදිලි කර නොමැති හේතු නිසා බෝම්බ ප්‍රහාරයෙන් පසුව බෝම්බ විශේෂඥයින් සහ ගලවා ගැනීමේ කණ්ඩායම් සැපයීමට වූ එහි අසාමාන්‍ය උත්සාහයට හේතු විය හැකි බව පෙනුනි.

ඔසාමා බින් ලාඩන් සහ අල් කයිඩාවට පසුව චෝදනා එල්ල වූ මෙම ප්‍රහාරයට ප්‍රතිචාරයක් වශයෙන්, එක්සත් ජනපද ජනාධිපති බිල් ක්ලින්ටන් අගෝස්තු 20දා ඔපරේෂන් ඉන්ෆිනයිට් රීච්, මගින් ඇෆ්ගනිස්ථානයේ සහ  තානාපති කාර්යාල බෝම්බ ප්‍රහාරයට කිසිදු සම්බන්ධයක් නොතිබුණු සුඩානයේ ඉලක්ක වෙත කෲස් මිසයිල ප්‍රහාර මාලාවක් එල්ල කිරීමට නියම කළේය. 

වසර 50 කට පෙර: පාලනය විසින්  දකුණු කොරියානු විපක්ෂ නායකයා  පැහැරගෙන යයි

1973 අගෝස්තු 8 වන දින, කොරියානු මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සියේ (KCIA) සන්නද්ධ ඒජන්තයින්  කිම් ඩේ-ජුංට පහර දී, මත්ද්‍රව්‍ය ලබා දී,ටෝකියෝ හි ග්‍රෑන්ඩ් පැලස් හෝටලයෙන්  පැහැරගෙන ගියහ. කිම් එවකට දකුණු කොරියාවේ ප්‍රමුඛ විපක්ෂය වූ නව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂයේ ප්‍රධානියා විය. 1971 දකුණු කොරියානු ජනපතිවරණයේදී කිම් තරග කළේ එම පදවිය හොබවන ජනාධිපති පාර්ක් චුන්ග් හීට එරෙහිවය. කිම් සියයට 45 ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් පාක්ට අහිමි කර කල නමුත් අපේක්ෂා කළ ප්‍රමාණයට වඩා ඉතා අඩු පරතරයකි.

මැතිවරණයෙන් පසුව පාර්ක් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මැතිවරණවල මුහුණුවරක් පිටුපස දකුණු කොරියාවේ ඔහුගේ ඒක පුද්ගල පාලනය පවත්වාගෙන යාමේ ඔහුගේ සැලසුම් ක්‍රියාත්මක කිරීමට පටන් ගත්තේය. ඔහුට ජීවිතාන්තය දක්වා ජනාධිපති ලෙස කටයුතු කිරීමට ඉඩ සලසන නව ව්‍යවස්ථාවක් ස්ථාපිත කල අතර විරුද්ධ දේශපාලන පක්ෂවල ක්‍රියාකාරකම් නීති විරෝධී බවට පත් කළේය.

ඡන්ද මිලියන පහක් ලබාගෙන සිටි කිම් සහ ඔහුගේ නව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය පාර්ක්ගේ මර්දනයේ ප්‍රධාන ඉලක්කයක් විය. 1971 මැතිවරණයෙන් මාසයකට පසු 

අසාර්ථක ඝාතන උත්සාහයකට ගොදුරු වීමෙන් පසු , කිම් කොරියාවෙන් ජපානයට පලා ගියේය. ජපානයේ දී , කිම් තම පක්ෂයේ පිටුවහල් කළ නායකයා ලෙස ඔහුගේ දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් දිගටම කරගෙන ගියේය. විශේෂයෙන් 1972 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී නව යුෂින් ව්‍යවස්ථාව පැනවීමෙන් පසුව ඔහු පාක්ගේ ආඥාදායකත්වය විවේචනය කරමින් නිතිපතා ප්‍රකාශ නිකුත් කළේය.

පිටුවහල්ව සිටියදී පවා කිම් බරපතල දේශපාලන තර්ජනයක් නියෝජනය කරනු ඇතැයි යන  බියෙන් පාක්, ඔහු ජපන් භූමියේ සිටියද තවත් ඝාතන උත්සාහයක් සිදු කරන ලෙස KCIA වෙත නියෝග කළේය. පාර්ක් යටතේ KCIA කොරියානු ගෙස්ටාපෝවක් ලෙස ක්‍රියාත්මක විය. දකුනු කොරියානු ධනේශ්වර තන්ත‍්‍රයට දේශපාලන විරුද්ධත්වයක් ඇතැයි සැක කරන ඕනෑම අයෙකු අත්තනෝමතික ලෙස අත්අඩංගුවට ගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ ඝාතනය කිරීම ඔවුහු සිදු කළහ. බොහෝ මර්දනයන් ඉලක්ක ගත කළේ වාමාංශික ශිෂ්‍යයන් සහ සමාජවාදී ව්‍යාපාර සමඟ සම්බන්ධකම් ඇති අය වෙතයි.

ටෝකියෝවේ දී, කිම් ජපානයේ පිටුවහල් කරන ලද කොරියානු සංවිධානවල සන්ධානයක් සංවිධානය කිරීමට පටන් ගෙන තිබුණේ පාක්ගේ පාලන තන්ත්‍රයට දේශපාලන විරුද්ධත්වය දිගටම ගොඩනැගීම සඳහා ය. යකුසා සංවිධානාත්මක අපරාධ සින්ඩිකේටයේ සහාය ඇතිව, KCIA විසින් ටෝකියෝ හි පිහිටි හෝටලයේ පාර්ක් විසින් පිටුවහල් කළ අනෙකුත් දේශපාලන නායකයන් මුණ ගැසෙන මුළු මහලම ඉවත් කිරීමට කටයුතු කරන ලදී.

රැස්වීමෙන් පිටතට ගිය පසු KCIA නියෝජිතයින් විසින් කිම්ව අල්ලාගෙන වෙනත් කාමරයකට බලහත්කාරයෙන් ගෙන ගොස් ඔහුට මත්ද්‍රව්‍ය ලබා දුන්නේය. කිම් පසුව බටහිර ජපානයට ප්‍රවාහනය කරන ලද අතර එහිදී ඔහුව ජපන් මුහුදෙහි කොරියාව දෙසට යාත්‍රා කළ බෝට්ටුවකට නංවන ලදී.

කිම් පසුව සිහිපත් කළේ බදින ලද ඔහුගේ දෑත් සහ පාද  බරින් බැඳ තිබූ බවත්, ඔහුගේ පැහැරගැනීම් කරන්නන් ඔහුව සාගරයේ ගිල්වා දැමීමට අදහස් කළ බව ඔහු විශ්වාස කරන බවත්ය.බොහෝදුරට මෙය ප්‍රතිඵලය විය හැකිව තිබුණි. කෙසේ වෙතත්, දකුණු කොරියාවේ එක්සත් ජනපද තානාපතිවරයා පැහැර ගැනීම ගැන දැනගත් විට ඔහු පාර්ක් හමුවී ඝාතනය නතර කරන ලෙස ඔහුට නියෝග කළේය. KCIA නියෝජිතයින්ගේ චලනයන් සහ ස්ථාන පිළිබඳව හොඳින් දැන සිටි එක්සත් ජනපද හමුදාව,  ඔවුන්ගේ උපදෙස් අනුව මෙහෙයුම සිදු කළ බව සහතික කර ගැනීම සඳහා බෝට්ටුවට ඉහළින් පියාසර කිරීම සඳහා හෙලිකොප්ටරයක් පිටත් කර හැරියේය.

පාර්ක්ගේ ආඥාදායකත්වය සූදානම් කිරීමට සම්පූර්ණ පිටුබලය ලබා දීම සහ උදව් කිරීම සිදු කල, ඇමරිකානු ආන්ඩුව මිනීමැරීමට විරුද්ධ වූයේ කිම් වෙනුවෙන් නොව, ඔහුගේ ඝාතනය පිළිබඳ පුවත රට තුළ නැගිටීමක් ඇති කරයි යන බියෙනි. ඔවුන් කිම් අනාගතය සඳහා ප්‍රයෝජනවත් වත්කමක් ලෙස ද සැලකූහ – ඔහු ඇමරිකානු අධිරාජ්‍යවාදයේ අවශ්‍යතාවලට පක්ෂපාතීව සේවය කළ ජනාධිපති පදවියක් ද ඇතුළත් දිගු දේශපාලන ජීවිතයක් තුළ සම්පූර්ණයෙන් සනාථ වූ තක්සේරුවක් විය.

වසර 75 කට පෙර: පකිස්තාන රාජ්‍යය පෂ්තුන් විපක්ෂ කණ්ඩායමට ප්‍රචණ්ඩ ලෙස පහර දෙයි

1948 අගෝස්තු 12 වන දින, අලුතින් පිහිටුවන ලද පකිස්ථානු රාජ්‍යයේ සොල්දාදුවන් සහ පොලිසිය විසින් අසල්වැසි ඇෆ්ගනිස්ථානයේ විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම ද වන පෂ්තුන් සුළුතරයෙන් විශාල වශයෙන් ජනාකීර්ණ, රටේ රළු වයඹ මායිම් පළාතේ විපක්ෂ විරෝධතාවයකට ප්‍රචණ්ඩ ලෙස පහර දුන්හ. සජීවී-වෙඩි තැබීමක් සිදු  වූ මෙම ප්‍රහාරයේ සංඛ්‍යාව තවමත් ගැටලු සහගතය. ප්‍රහාරයට ලක් වූ පෂ්තුන් සංවිධානයේ ආධාරකරුවන් යැයි කියා සිටි විරෝධතාකරුවන් 150 දෙනෙකු අවම වශයෙන්  මිය ගිය නමුත් 15 දෙනෙකු මිය ගිය බවත් තවත් 40 දෙනෙකු තුවාල ලැබූ බවත් පකිස්ථාන රජය ප්‍රකාශ කලේය.

බාබ්රා පිටියේ දී එය  සිදු කරන ලද හෙයින් , ඉන්  පසු බබ්රා සංහාරය ලෙස නම් කරන ලද මෙම ප්‍රහාරය සිදු වූයේ මෑතදී ඉන්දියානු උප මහාද්වීපය බෙදීමේ සන්දර්භය තුළ ය. මහා යටත් විජිත විරෝධී ව්‍යාපාරයකට මුහුණ දෙමින්, දෙවන ලෝක සංග්‍රාමය මතුවීමෙන් 

බෙහෙවින් දුර්වල වූ ,  බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යවාදය ඉන්දියාවේ ප්‍රධාන යටත් විජිත සන්තකය නිල වශයෙන් අත්හැරීමට එකඟ විය. මහජනතාවට එරෙහි අවසාන ප්‍රහාරයක දී, එය වයඹ හා නැගෙනහිර මුස්ලිම් පදනම් වූ පකිස්ථානයක් සහ ප්‍රධාන වශයෙන් හින්දු ඉන්දියාවක් ලෙස රට බෙදීමට ස්වදේශික පාලක ප්‍රභූන් සමඟ කුමන්ත්‍රණය කළේය.

1947 අගෝස්තු බෙදීම නිසා මිලියන දෙකක් පමණ ජීවිත අහිමි වූ අතර මිලියන 20ක් පමණ අවතැන් විය. එය පකිස්තාන සහ ඉන්දීය සන්නද්ධ හමුදා අතර අඛණ්ඩ සටන්වලට මෙන්ම අලුතින් පිහිටුවන ලද මෙම රාජ්‍යයන්  තුළ දැඩි ගැටුම්වලට තුඩු දුන්නේය.

බබ්රා සංහාරයේ ඉලක්කය වූයේ ඔවුන්ගේ ඇඳුම් පැළඳුම් නිසා “රතු කමිස” ලෙසද හැඳින්වෙන කුදායි ඛිඩ්මට්ගර් ව්‍යාපාරයයි. එය ඇෆ්ගන් දේශසීමාව ආසන්නයේ වයඹ දෙසින් පිහිටි පෂ්තුන් ගෝත්‍රික ජනතාව අතර පදනම් විය . දේශපාලනයට සම්බන්ධ වීමට මන්දගාමී  වුවද, ඔවුන් 1930 ගණන්වල බ්‍රිතාන්‍ය විරෝධී නැගිටීම වෙත ආකර්ෂණය වී තිබුණි. මෙම ව්‍යාපාරය මෙහෙයවනු ලැබුවේ අබ්දුල් ගෆාර් ඛාන් විසිනි. මුස්ලිම්වරයෙකු ලෙස කටයුතු කරන අතරතුර, ඔහු වාර්ගික බෙදීම් හෙළා දුටුවේය.  

ඛාන් බෙදීමට විරුද්ධ විය. එහි වඩාත්ම ආක්‍රමණශීලී දේශීය යෝජකයා වූයේ මුස්ලිම් ලීගය වන අතර, එය පාකිස්තානයේ ආධිපත්‍යය දැරීමට නියමිත විය. හින්දු ආධිපත්‍යය දරන ඉන්දියානු ජාතික කොංග්‍රසය ද සැලැස්මට එකඟ වූ අතර තමන්ට වඩාත් හිතකර බෙදීම ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළේය. ඛාන් මෙය පාවාදීමක් ලෙස හෙළා දකිමින්, “ඔබ අපව වෘකයන්ට විසි කළා” යනුවෙන් ප්‍රකාශ කළේය.

බෙදීම ඉදිරියට ගියහොත්, පෂ්තුන්වරුන්ට පකිස්තානයට සම්බන්ධ වීමට වඩා තමන්ගේම ස්වාධීන රාජ්‍යයක් පිහිටුවීමට හෝ ඇෆ්ගනිස්ථානයට ඇතුළු වීමට අයිතියක් ඇති බවට ඔහු ඉල්ලීමක් නිකුත් කිරීමට නියමිත විය. මෙය බ්‍රිතාන්‍ය සහ මුස්ලිම් ලීගය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී.

1948 දී, පකිස්ථානය පිහිටුවීමෙන් පසු, මුස්ලිම් ලීග රජය ඛාන්ගේ ව්‍යාපාරය මර්දනය කළේය.  ඔහුගේ ආධාරකරුවන් ප්‍රමුඛ කාර්යභාරයක් ඉටු කළ වයඹ මායිම් ප්‍රාදේශීය  රජයක් විසුරුවා හැරීම මෙයට ඇතුළත් විය.  නව ආන්ඩුව බරපතල  ලෙස කුදායි ඛිඩ්මට්ගර් නීතිවිරෝධී කර ,  එහි නායකයන් සිරගත කිරීම සහ එහි ක්‍රියාකාරකම් තහනම් කළේය.  මෙම ප්‍රහාරයන්ට එරෙහිව ව්‍යාපාරයේ ආධාරකරුවන් විසින් පවත්වන ලද විරෝධතාවකදී බබ්රා ඝාතනය සිදුවිය.

වසර 100 කට පෙර: ජර්මනියේ කූනෝ රජය වැටේ

1923 අගෝස්තු 12 දින, සමාජ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (එස්පීඩී) විසින් මුලපුරන කරන ලද විශ්වාසභංගයෙන් පසු විල්හෙල්ම් කුනෝ ජර්මානු චාන්සලර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය.පක්ෂයක සම්බන්ධයක්  නොමැතිව පත් පළමු ජර්මානු චාන්සලර්වරයා වූ කුනෝ, ජනාධිපති ෆ්‍රෙඩ්රික් ඊබට් ( එස්පීඩී) විසින් 1922 නොවැම්බරයේදී පත් කිරීමෙන් පසු මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික රජයක් පිහිටුවීය. එය ජර්මානු මහජන පක්ෂය, ජර්මානු ඩිමොක්‍රටික් පක්ෂය, ජර්මානු මධ්‍යස්ථ පක්ෂය සහ බැවේරියානු මහජන පක්ෂයෙන් සැදී තිබුණි.

ජර්මානු සහ ලෝක ඉතිහාසයේ වඩාත්ම අස්ථාවර කාල පරිච්ඡේදයක කුනෝ චාන්සලර් විය. ඔහු බලයට පත්වන විට යුරෝපය පළමු ලෝක සංග්‍රාමය හා 1917 රුසියානු විප්ලවය හරහා ගමන් කර තිබුණි. ජර්මනියම ,  1918 දී මිත්‍ර අධිරාජ්‍යවාදය සහ නින්දා සහගත වර්සායිල් ගිවිසුම මගින් මිලිටරි පරාජයක්  , 1918 දී සහ 1919 දී ගබ්සා විප්ලව දෙකක් ,  1920 දී අන්ත දක්ෂිනාංශික කුමන්ත්‍රණයක් සහ ජර්මානු කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ විශාල වර්ධනයක් අත්විද තිබුණි.

1923 ජනවාරියේදී, කුනෝගේ චාන්සලර් ධුරය  යටතේ, ප්‍රංශ හමුදාව රටෙන් යුද වන්දි ලබා ගැනීම සඳහා කාර්මික රූර් නිම්නය ආක්‍රමණය කර තිබුණි. එවිට ජර්මනිය පාලනය කළ නොහැකි අධි උද්ධමනය අත්විඳින ලද අතර , රූර් නිම්නයේ දැවැන්ත වැඩ වර්ජන, ත්‍රස්තවාදී ප්‍රහාර සහ වර්ධනය වෙමින් පවතින විප්ලවවාදී තත්වයක් ඇති විය.

අගෝස්තු 9 වන දින රයික්ටැග් රැස්වීමක් තුල කුනෝ ආන්ඩුවේ ශක්‍යතාව ගැන විවාද කිරීමට පටන් ගෙන තිබුණි. එය කම්කරුවන්ගේ නියෝජිත කන්ඩායම් විසින් වටලනු ලැබූ අතර තවත් වැඩ වර්ජන සහ කූනෝට ඉල්ලා අස්වන ලෙස ඉල්ලා චෙම්නිට්ස් හි මහජන පෙලපාලියක් පිලිබඳ පුවත් ලැබෙන්නට විය . පසුදා විවාදය ඉදිරියට යද්දී, රීච්ස්ටැග්හි ප්‍රමුඛ කොමියුනිස්ට් සාමාජිකයෙක් “කම්කරුවන්ගේ විප්ලවවාදී ආන්ඩුවක් පිහිටුවීම සඳහා පාර්ලිමේන්තුවේ ප්‍රධානියාට ඉහළින් වැඩ කරන ජනතාවගේ මහජන ව්‍යාපාරයක් ඉදිරියට යාම” ඉල්ලා සිටියේය.

වැඩ වර්ජන සහ මහජන රැස්වීම් ඉදිරි දින කිහිපය පුරාවටම පැවතුනි. වඩාත් සටන්කාමී සමාජ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී කම්කරුවන් මෙන්ම කොමියුනිස්ට් සහ ස්වාධීන කම්කරුවන් ඇතුළත් කර්මාන්තශාලා කමිටු රට පුරා පිහිටුවන ලදී. කොමියුනිස්ට් ජාත්‍යන්තරය කැරැල්ලක් සඳහා සැලසුම් සකස් කරන ලෙස ජර්මානු කොමියුනිස්ට්වාදීන්ගෙන් ඉල්ලා සිටිද්දී සමාජ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී නායකයෝ කම්කරු පන්තියේ රැල්ල නැවත රඳවා ගැනීමට වියරුවෙන් උත්සාහ කරමින් සිටියහ.

කුනෝ ඉල්ලා අස්වී සමාජ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී නායකයින් එස්පීඩීය සහභාගී වූ නව මහා සභාග ආන්ඩුවක් ස්ථාපිත කිරීමත් සමග අගෝස්තු 12 දා ජර්මනිය පුරා ඇති වූ ගැටුම් වලින් 30 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ. ඉදිරි දින කිහිපය තුල වැඩ වර්ජන බොහෝ දුරට මැකී ගිය නමුත් මෙය ජර්මානු පාලක පන්තියට තාවකාලික විවේකයක් පමනක් විය.

මෙහි පලවන්නේ ලෝක සමාජවාදී වෙබ් අඩවියේ 2023 ජුලි 30 දින ඉංග්‍රීසියෙන් පලවූ This week in history: July 31- August 06 යන ඉතිහාසය පිලිබඳ විශේෂාංග තීරුවේ සිංහල පරිවර්තනය යි.  පරිවර්තනය මිගාර මල්වත්ත විසිනි.

මීට වසර 25 කට පෙර, වසර 50 කට පෙර, වසර 75 කට පෙර සහ වසර 100 කට පෙර මෙම සතිය තුළ සිදු වූ වැදගත් ඓතිහාසික සිදුවීම් මෙම තීරුවේ පල කෙරේ.

වසර 25 කට පෙර: ශ්‍රී ලංකාව තුල හදිසි නීතිය ප්‍රකාශයට පත් කරයි 

1998 අගෝස්තු 4 වන දින, ශ්‍රී ලංකාවේ පොදු පෙරමුනු රජය දිවයින පුරා හදිසි නීතිය පැනවූ අතර, අගෝස්තු 28 වන දින ශ්‍රී ලංකාවේ පලාත් අටෙන් පහක පැවැත්වීමට නියමිතව තිබූ පලාත් සභා මැතිවරනය කල් දැමීය.

1997 ජූලි මාසයේදී ශ්‍රී ලංකාවේ දකුනේ හදිසි තත්ත්වය ඉවත් කරන ලදී. එහෙත් උතුරේ දෙමල ඊලම් විමුක්ති කොටි (එල්ටීටීඊ) ට එරෙහි පූර්න පරිමාන යුද්ධයේ කොටසක් ලෙස, මිලිටරිය අභ්‍යන්තර මර්දනයේ වැඩි බලතල ඉල්ලා සිටියේය. හමුදාවේ ඉහල නිලධරය , දේශපාලනිකව වඩ වඩාත් ප්‍රමුඛත්වයට පත්ව තිබුනද, යුද්ධය “තීරනාත්මක අවධියක” පවතින බැවින් පලාත් සභා මැතිවරනය කල් දැමිය යුතුය යන එහි අවධාරනය , දේශපාලන තීරන වලට පෙර නොවූ විරූ මැදිහත්වීමක් නියෝජනය කලේය.

මැතිවරන කල් දැමීමට සහ මැතිවරන පරාජයක් වලක්වා ගැනීමට කඩතුරාවක් සපයා ගැනීම සඳහා පොදු පෙරමුනු පාලනය හදිසි තත්වයක් ප්‍රකාශ කරනු ඇතැයි විපක්ෂ ප්‍රකාශකයෝ සති කිහිපයක් තිස්සේ පුරෝකථනය කරමින් සිටියහ. ශ්‍රී ලංකාවේ දෙමල සුලුතරයට එරෙහි වසර 15ක දීර්ඝ යුද්ධය දිගටම කරගෙන යාම සහ සමාජ වියදම් දැවැන්ත ලෙස කප්පාදු කිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වසර හතරක් පැරැනි පොදු පෙරමුනු තන්ත්‍රයට ජනතා සහයෝගය පහත වැටී තිබුනි.

ශ්‍රී ලංකා හමුදාව කියා සිටියේ,  දෙමල බෙදුම්වාදීන්ට එරෙහිව දිවයිනේ උතුරු සහ නැගෙනහිර ප්‍රදේශ යොදවා ඇති භට පිරිස් දකුනු පලාත් පහේ ඡන්ද විමසීමේදී යලි යෙදවීම  එල්.ටී.ටී.ඊ ය නැවත කන්ඩායම් ගත වීමට ඉඩ සලසන බවයි. මිලිටරි විධානය දේශපාලන අර්බුදය යොදා ගත්තේ වැඩි මර්දනකාරී බලතල සඳහා බලපෑම් කිරීමට සහ දේශපාලන තීරන ගැනීමේ ක්‍රියාවලියට ඇතුල් වීමටය.

දශක ගනනාවක් තිස්සේ, ශ්‍රී ලංකාවේ ධනේශ්වරය, කම්කරු පන්තිය බෙදීමට සහ මහජන දරිද්‍රතාවය හා විරැකියාව තුල  මුල් බැසගත් උග්‍ර සමාජ ආතතීන් මග හැරීමට සිංහල ස්වෝත්තමවාදය භාවිතා කලේය. රැකියා සහ අධ්‍යාපන අවස්ථා සම්බන්ධයෙන් රාජ්‍යය විසින් එන්ට එන්ටම වෙනස් කොට සැලකීම නරක අතට හැරීම සහ 1983 ආන්ඩුව විසින් උසිගන්වන ලද දෙමල විරෝධී සංහාරයක් දෙමල තරුනයන්ගේ මහජන නැගිටීමකට තුඩු දුන්නේය. අවුරුදු පහලොවකට පසු ද , සටන දිගටම පැවතුනි.

මිලිටරි සහ සිවිල් වැසියන් විශාල සංඛ්‍යාවක වන්දි ගෙවීමකින් පසු, 1995 අගභාගයේදී දෙමල කතා කරන උතුරේ විශාලතම නගරය වන යාපනය යලි අත්පත් කර ගැනීමත් සමඟ පොදු පෙරමුන පාලනය එල්ටීටීඊයට එරෙහිව විශාල මිලිටරි ජයග්‍රහනයක් ලබා ගත්තේය. එතැන් සිට, යුද්ධය අවසන් කිරීමට එහි උත්සාහයන් අඩාල විය. යාපනයට යන ප්‍රධාන මාර්ගය අල්ලා ගැනීම ඉලක්ක කරගත් ප්‍රහාරයක් මාස ගනනාවක් තිස්සේ සිර වී පැවතුනි. වැඩිවන අනතුරට පත්වනු ලබන සංඛ්‍යාවේ බලපෑමට ප්‍රතිරෝධය දැක්වීම සඳහා, සටන් පිලිබඳ රජයේ වාර්තා හැර අන් සියල්ල ප්‍රකාශයට පත් කිරීම රජය විසින් තහනම් කරන ලදී.

වසර 50 කට පෙර: නිව් යෝර්ක් නගරයේ වසර 103 ක් පැරනි ග්‍රෑන්ඩ් සෙන්ට්‍රල් හෝටලය කඩා වැටීමෙන් පුද්ගලයන් 4 දෙනෙකු ජීවිතක්ෂයට පත් වෙයි.

1973 අගෝස්තු 3 වන දින, නිව් යෝර්ක් නගරයේ ග්‍රෑන්ඩ් සෙන්ට්‍රල් හෝටලය කඩා වැටුනු අතර, කාමර 400කට අධික ප්‍රමානයක් සහ එහි වූ මර්සර් කලා මධ්‍යස්ථානයේ  රගහල්  හයක් අඩංගු සියවස් පැරැනි ව්‍යුහය සම්පූර්නයෙන්ම විනාශ විය. ගොඩනැගිල්ලේ සිටි  300 කට වැඩි පදිංචිකරුවන්ගෙන් වැඩි දෙනෙකුට ඉන්  ඉවත් වීමට හැකි වූ අතර, පුද්ගලයින් හතර දෙනෙකු , ගොඩනැගිල්ල ඔවුන් මතට කඩා වැටීම නිසා එහි සිරවී මිය ගියහ.

එක්සත් ජනපදයේ විශාලතම හෝටලය ලෙස 1870 දී එය ග්‍රෑන්ඩ් සෙන්ට්‍රල් නමින් ප්‍රථම වරට විවෘත  විය. එය ඉක්මනින්ම සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානයක් බවට පත් වූ අතර අවන්හල් සහ රුචිර උත්සව කටයුතු  සඳහා නිවහනක් විය. එයට බොහෝ සමාජ ප්‍රභූ සහ ධනවතුන් මෙන්ම බොහෝ නලුවන් සහ රංගන ශිල්පීන් විසින් නිතර නිතර පැමිනියේය. හෝටලය පැවති කාලය තුල එහි නම දෙවරක් වෙනස් කර ඇත. පලමුව 1892 දී බ්‍රෝඩ්වේ සෙන්ට්‍රල් හෝටලය ලෙසත් පසුව 1969 දී යුනිවර්සිටි හෝටලය ලෙසත්ය.

හෝටලයේ සිදු වූ ප්‍රසිද්ධ සිදුවීම් අතරට 1872 දී ඔහුගේ හිටපු ව්‍යාපාරික හවුල්කරුවෙකු වන එඩ්වඩ් ස්ටෝක්ස් විසින් හෝටලයේ පඩිපෙල මත වෙඩි තබා ඝාතනය කරන ලද මූල්‍යකරු සහ වංචාකාර ජිම් ෆිස්ක්ගේ ඝාතනය ඇතුලත් වේ. 1876 දී මුල් වෘත්තීය බේස්බෝල් කන්ඩායම් අටක්   ග්‍රෑන්ඩ් සෙන්ට්‍රල් දී හමුවී  ජාතික ලීගය සදහා පදනම දැමුනි. 

වසර ගනනාවක් පුරා මෙම හෝටලයේ නඩත්තුව දුර්වල වී , ගරා වැටීම නිසා සුඛෝපභෝගී ස්ථානයක් ලෙස එහි කීර්තිය ඊට අහිමි විය. 1960 ගනන්වලදී හෝටලය සමාජ සුභසාධන ලබන්නන් සඳහා වාසස්ථානයක් බවට පත්වූ ගොඩනැගිල්ලක් බවට සංක්‍රාන්ති වූයේ, එහි පදිංචිකරුවන් තාවකාලික අමුත්තන් නොව   බොහෝ පූර්න කාලීනයන් ගෙන් සමන්විත වෙමිනි. 

1971 දී, හෝටලයේ පලමු මහල් දෙක විවිධ ප්‍රසංග කලා සඳහා අවකාශය සැපයූ මර්සර් කලා මධ්‍යස්ථානය බවට   පත් කරන ලදී. එහි සිදු කරන ලද සංදර්ශනවලට සංගීතය, නර්තන සහ ෂේක්ස්පියර්ගේ සහ ” වන් ෆ්ලිව් ඕවර් ද කුකුස් නෙස්ට්” වැනි නාට්‍ය  ඇතුලත් විය.

කඩා වැටීමට පෙර මාස කිහිපය තුල, ගොඩනැගිල්ල පුරා දැවැන්ත ඉරිතැලීම් ඇති වී ඇති බවත් ව්‍යුහාත්මක බිත්ති නැමීමේ සලකුනු පෙන්නුම් කරන බවත් පදිංචිකරුවන් නගරික පාලනයට වාර්තා කර තිබුනි. මෙම සලකුනු වාර්තා වූ විට සොයා බලා ගොඩනැගිල්ලෙන් පදිංචිකරුවන් ඉවත් කිරීමට කටයුතු කලේ නැත.

අගෝස්තු 3 වන දින දවස පුරා, ව්‍යුහාත්මක ස්ථාවර භාවය අසාර්ථක වීමට පටන් ගත් බැවින්, ගොඩනැගිල්ලේ බිත්ති වලින් විශාල ශබ්ද ඇසුනු බව නිවැසියන් වාර්තා කලේය. සවස් වන විට බිත්ති සහ සිවිලිමෙන් බදාම ගැලවෙමින් ගොඩනැගිල්ල කඩා වැටීමට ආසන්න බව පෙනෙන්නට තිබුනි. බොහෝ ප්‍රදේශවාසීන් ගොඩනැගිල්ලෙන් පලා යාමට කටයුතු කර ඇතත් ඉවත් කිරීමට නියෝග කිරීමට ගොඩනැගිලි කලමනාකාරිත්වය හෝ නිලධාරීන් ක්‍රමානුකූල උත්සාහයක් ගත්තේ නැත.

පස්වරු 5.00 ට පමන ගොඩනැගිල්ලේ ආධාරක බිදී ගිය   අතර මාර්ගයට මුහුනලා ඇති සම්පූර්න බිත්තියම කැඩී බිදී ගොස් බ්‍රෝඩ්වේ (මාවත) වෙත වැටුනු සුන්බුන් ගොඩක් විය.නිවැසියන් හතර දෙනෙක් තවමත් එහි සිටි අතර ඔවුන් කඩාවැටුනු සුන්බුන්වලට හසුව තැලී මිය ගියහ. මල සිරුරු හතර සොයා ගැනීමෙන් පසු ග්‍රෑන්ඩ් සෙන්ට්‍රල් හෝටලයේ ඉතිරිව තිබූ දේ කඩා දමන ලදී.

වසර 75කට පෙර: HUAC නඩු විභාගයේදී විටේකර් චේම්බර්ස් එක්සත් ජනපද ආන්ඩුව තුලට ස්ටැලින්වාදී විනිවිදීමක් ගැන චෝදනා කරයි

1948 අගෝස්තු 3 වන දින හවුස් අන්-ඇමරිකානු ඇක්ටිවිටීස්  කමිටුවේ (House Un-American Activities Committee-HUAC) නඩු විභාගයකදී, කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ රහස් සාමාජිකයින් එක්සත් ජනපද ආන්ඩුවේ ඉහල තනතුරු වල වැඩ කරන බවට විටේකර් චේම්බර්ස්   ප්‍රථම වරට චෝදනා කලේය. මෙම ප්‍රකාශය ඔත්තු බැලීමේ ක්‍රියාකාරකම් පිලිබඳ වසර ගනනාවක් පුරා පැවති ව්‍යාපාරයක් ඇරඹීමට මුල් වූ  අතර සීතල-යුද ඇමරිකාවේ වියරු මැකාතිවාදී මායාකාරින් දඩයමට (witch-hunt-මහජනතාවගේ උන්නතිය ව්‍යාජයෙන් විරුද්ධවාදීන් දඩයම් කිරීම) දායක විය.

කොමියුනිස්ට් පක්ෂය ස්ටැලින්වාදී සංවිධානයක් බවට පත්වීමේ මාවතේ ඒ වන විටත් ගමන් කරමින් සිටියදී, 1925 දී චේම්බර්ස් එයට සම්බන්ධ විය. 1930 ගනන්වල ඔහු එක්සත් ජනපදයේ රහසිගත සෝවියට් ඔත්තු බැලීමේ කවවල සේවය කර ඇත. 1930 ගනන්වල අග භාගය වන විට, ඔහු සෝවියට් නිලධරයේ විරේක කිරීම් වලට භාජනය වේ යැයි බියෙන් චේම්බර්ස් මෙම පරිසරයෙන් ඉවත් විය. ඔහු නැවත ක්‍රිස්තියානි ආගමට පැමින, කොමියුනිස්ට් විරෝධියෙකු බවට පත් වූ අතර, එක්සත් ජනපද ෆෙඩරල් විමර්ශන කාර්යාංශය සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කිරීමට පටන් ගත්තේය.

චේම්බර්ස් ප්‍රථමයෙන් 1940 ගනන්වල මුල් භාගයේදී ඇමරිකානු ආන්ඩුවට කතා කිරීමට පටන් ගත් වුවද, 1948 වන තෙක් -සෝවියට් සංගමය සමග එ.ජ. සීතල යුද්ධයේ ගැටුම මධ්‍යයේ- ඔහුගේ ප්‍රකාශයන් කරලියට ගත්තේ නැත. ඇමරිකාව තුල කොමියුනිස්ට් පක්ෂය  සහ විය හැකි සෝවියට් ඔත්තු බැලීම් ගැන වූ   HUAC නඩු විභාගවලදී සාක්ෂි දීමට කැඳවූ චේම්බර්ස්, එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුවේ ඉහලම නිලධාරියෙකු වන ඇල්ජර් හිස් කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ රහස් සාමාජිකයෙකු බවට සාක්ෂි දුන්නේය.

පලමු නඩු විභාගයේදී, චේම්බර්ස් සෝවියට් ඔත්තු බැලීම සඳහා වැඩ කරන බවට හිස් ට චෝදනා කලේ නැත. එහෙත්, රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තු නිලධාරියාගේ ප්‍රතික්ෂේප කිරීම් මධ්‍යයේ, චේම්බර්ස් ඔහුගේ නඩුවේදී ප්‍රකාශ කලේ, තවත් එක්සත් ජනපද ආන්ඩුවේ නියෝජිතයින් දුසිමක් දක්වා වූ ප්‍රමානයක් සමග, හිස් සෝවියට් ඔත්තුකරුවෙකු ලෙස ක්‍රියා කර ඇති බවයි. මෙම චෝදනාවන් චේම්බර්ස්ට එරෙහිව හිස් විසින් අපකීර්තිය  සදහා නඩුකර ගෙන ඒමට සහ නැවත නැවතත් රජයේ නඩු විභාග සදහා  විෂය විය.අවසානයේදී, චේම්බර්ස් විසින් සෝවියට් බුද්ධි අංශ සමඟ කටයුතු කරන කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ හසුරුවන්නන්ට  රහසිගත තොරතුරු ලබා දී ඇති බව පෙන්නුම් කරන ලියකියවිලි ඉදිරිපත් කරන ලදී.

එක්සත් ජනපද ආන්ඩුව තුල මෙම කන්ඩායමේ පැවැත්ම පූර්ව දේශපාලන වර්ධනයන් සමඟ සම්බන්ධ විය. 1930 ගනන්වල වැඩි කාලයක් පුරා, ඔවුන්ගේ මහජන පෙරමුනුවාදී ප්‍රති-විප්ලවවාදී වැඩපිලිවෙලට අනුකූලව, ස්ටැලින්වාදීන් ජනාධිපති ෆ්‍රෑන්ක්ලින් ඩී. රූස්වෙල්ට්ගේ ඩිමොක්‍රටික් පක්ෂ පරිපාලනයට සහයෝගය දැක්වීය. 1939 න් පසු ස්ටැලින්වාදී සෝවියට් නිලධරය නාසි ජර්මනිය සමඟ අනාක්‍රමන ගිවිසුමක් අත්සන් කල විට එයට කෙටි බාධාවක් ඇති විය. මෙම පෙලගැස්ම සමග බැඳුනු මුලුමනින්ම අවස්ථාවාදී හේතූන් මත, කොමියුනිස්ට් පක්ෂය ඇමරිකානු අධිරාජ්‍යවාදයට එරෙහි එහි ඉරියව්ව යලි පන ගැන්වීය.

එහෙත් ගිවිසුම බිඳ වැටීමත් සමග, සෝවියට් සංගමයට නාසි ආක්‍රමනය සහ අධිරාජ්‍යවාදී “ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය” සමග ස්ටැලින්වාදී නිලධරයේ නව සන්ධානය මගින් කොමියුනිස්ට් පක්ෂය  යලිත් අංශක 180ක හැරීමක් සිදු කලේය. යුද්ධයේ ඉතිරි කාලය පුරාවටම, ඔවුන් ඩිමොක්‍රටික් පක්ෂයේ පරිපාලනය සහ එහි යුද ප්‍රයත්නය බලාත්මක කරන්නන් ලෙස ක්‍රියා කලහ. මෙයට යුද්ධය පුරා වැඩ වර්ජන නොමැති ගිවිසුමක් නීතිගත කිරීම සහ සමාජවාදී ජාත්‍යන්තරවාදයේ ආස්ථානයෙන් යුද්ධයට හා ඇමරිකානු අධිරාජ්‍යවාදයට විරුද්ධ වූ ට්‍රොට්ස්කිවාදී සමාජවාදී කම්කරු පක්ෂයට නඩු පැවරීමට සහාය දීම ඇතුලත් විය.

මීලඟ මාරුව කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ ප්‍රතිපත්තියේ වෙනසක ප්‍රතිඵලයක් නොව ඇමරිකානු අධිරාජ්‍යවාදයේ එකක් විය. එය පශ්චාත් යුධ සමයේදී, ස්ටැලින්වාදී නිලධරය සමග එහි තථ්‍ය සන්ධානය ප්‍රතික්ෂේප කල අතර, විශේෂයෙන්ම යුරෝපය තුල ගෝලීය එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යය ස්ථාපිත කිරීම අරමුනු කරගත් සීතල යුද්ධය ආරම්භ කලේය. මෙහි කොටසක් ලෙස වොෂින්ටනයේ ප්‍රතිගාමී කොමියුනිස්ට් විරෝධී මායාකාරියන් දඩයමක් දියත් කරන ලදී. පූර්ව කාලපරිච්ඡේදය තුල ඉවසා සිටිය හැකි වූ හෝ ඒ තරම්ම සුපරීක්ෂාකාරීව සොයා නොබැලූ ක්‍රියාකාරකම් දැන් දැඩි පරීක්ෂාවට ලක් විය.

ආක්‍රමනශීලී ලෙස, ඇමරිකානු ආන්ඩුව ගැන ඔත්තු ලබා දුන් සෝවියට් ඒජන්තයින් සහ ඔවුනගේ ඔත්තුකරුවන් ඉලක්ක කර ගනිමින් ඉදිරියට යන අතර, ලියොන් ට්‍රොට්ස්කි ඝාතනයට සම්බන්ධ වූ සහ එස්ඩබ්ලිව්පීයේ ඔත්තු බැලූ ස්ටැලින්වාදී ඒජන්තයින් ගැන විමර්ශනය කිරීමට එක්සත් ජනපද බලධාරීන් අවම උනන්දුවක් දැක්වූහ. ඔවුන් ලුහුබඳිනු ලැබුවේ ඔවුන් ට්‍රොට්ස්කිවාදී විරෝධී ක්‍රියාකාරකම්වල සිට පරමානුක ඔත්තු බැලීම සහ එක්සත් ජනපද ආන්ඩුව පිලිබඳ ඔත්තු බැලීම් දක්වා සංක්‍රමනය වී ඇති තාක් දුරට පමනි.

වසර 100 කට පෙර: කැල්වින් කූලිජ් එක්සත් ජනපද ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දෙයි.

1923 අගෝස්තු 3 වෙනිදා, ජනාධිපති වොරන් ජී. හාඩින්ග් අසනීපයෙන් මිය යාමෙන් පසු එක්සත් ජනපදයේ 30 වැනි ජනාධිපති ලෙස උප ජනාධිපති කැල්වින් කූලිජ් දිව්රුම් දෙන  ලදී. හාඩින්ග් මෙන්ම රිපබ්ලිකානුවෙකු වූ මැසචුසෙට්ස් හි හිටපු ආන්ඩුකාරවරයා වූ කූලිජ්, වර්මොන්ට් හි ඔහුගේ පවුලේ නිවහන වෙත පැමිනෙමින් සිටියදී හාඩින්ගේ මරනය ගැන පනිවිඩකරුවෙකු (නිවසට විදුලිය හෝ දුරකථනයක් නොතිබුනි) විසින් ඔහුට දන්වන ලදී.  කූලිජ් , නොතාරිස්වරයෙකු සහ සාමදාන විනිසුරුවරයෙකු වූ ඔහුගේ පියා සහ ඔහුගේ  බිරිඳ ග්‍රේස් මෙන්ම වර්මොන්ට් කොන්ග්‍රස් සභිකයෙකු සහ එක් වාර්තාකරුවෙකු ද ඇතුලත් කුඩා ප්‍රේක්ෂක පිරිසක් ඉදිරියේ  දිවුරුම් දෙන ලදී.

ඔහු වොෂින්ටන් ඩී.සී. වෙත ආපසු පැමිනි පසු ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරනයේ අගවිනිසුරුවරයා ඉදිරියෙහි  රහසිගතව දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේ යම් අයෙකුට ජනාධිපතිවරයෙකු ලෙස රාජ්‍ය නිලධාරියෙකු ඉදිරියේ දිවුරුම් දිය හැකිද යන්න පිලිබඳව යම් සැකයක් ඇති වූ බැවිනි.

ජාතික සංචාරයක යෙදී සිටියදී බොහෝ දුරට හෘදයාබාධයක් යයි  සිතන්නක්  හට ගැනීමෙන් හාඩින් අනපේක්ෂිත ලෙස මිය ගියේය. ඔහු ඊට පෙර දිනවල උදරාබාධයක් ගැන කියමින්  රෝගාතුරව සිටියේය. හාඩින් විසින් වුඩ්‍රෝ විල්සන්ට  අනුප්‍රාප්තිකව නිලයේ සිටි අතර මහා ව්‍යාපාරිකයන්ගේ සහ ඇමරිකානු අධිරාජ්‍යවාදයේ අවශ්‍යතා ඉදිරියට ගෙන යාම සම්බන්ධයෙන් කුප්‍රකට විය. ඔහුගේ පරිපාලනය ලතින් ඇමරිකාවේ නොයෙකුත් මැදිහත්වීම් අධීක්‍ෂනය කල අතර යුරෝපීය ආධිපත්‍යය දරන ජාතීන්ගේ සංගමයෙන් ස්වාධීන වූ සහ සමහර විට විරුද්ධ වූ විදේශ ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කලේය. ඔහු බ්‍රිතාන්‍යය අභිබවමින්  ඇමරිකානු නාවික බලය විශාල ලෙස ව්‍යාප්ත කිරීම සම්බන්ධයෙන්  සිහිපත් කරනු ලබයි.

පලමුවන ලෝක යුද්ධයට එරෙහි සමාජවාදී විරෝධය නිසා ෆෙඩරල් සිර කඳවුරක මාස 36ක් ගත කල ඉයුජින් වී. ඩෙබ්ස්ගේ සිර දඬුවම හාර්ඩින් විසින් ලිහිල් කරන ලද අතර (1920 මැතිවරනයේදී හාර්ඩින්ට එරෙහිව සිරගෙදර සිට ඉදිරිපත් විය), හාඩින්ගේ රජය කොමියුනිස්ට් පක්ෂයට හිංසා පීඩා කිරීම අධීක්ෂනය කලේය. එහි සාමාජිකයින් සහ නායකයින් වැටලීම්, අත්අඩංගුවට ගැනීම් සහ නඩු විභාග කිරීම් ඊට ඇතුලත්ය.

මැසචුසෙට්ස් හි රජයේ සේවය තුලින් ගමන් කල කූලිජ්, 1919 දී බොස්ටන් පොලිස් වර්ජනය බිඳ දැමීමට ජාතික ආරක්ෂක බලකාය බලමුලු ගැන්වීමෙන් සහ බොස්ටන් පොලිසියේ පාලනය පුද්ගලිකව ලබා ගැනීම නිසා ඔහුගේ භූමිකාව සඳහා ජාතික අවධානයට ලක් විය. ඇමරිකානු කම්කරු සම්මේලනයේ සභාපති සැමුවෙල් ගොම්පර්ස්ගේ  ඇල්මැරුනු ස්වභාවයේ වර්ජකයන් ආරක්ෂා කිරීම වෙනුවෙන් ඔහුගේ [ කූලිජ්ගේ] ප්‍රතිචාරය රට පුරා පුවත්පත් විසින් උද්දීපනය කරන ලදී: “කිසිම අයකුට  කිසිම තැනක කිසිම වෙලාවක මහජන ආරක්ෂාවට එරෙහිව වැඩ වර්ජනය කිරීමට අයිතියක් නැත.” 

ජනාධිපති ලෙස, 1924 දී ඔහුගේ පරිපාලනය වයිමර් ජනරජය ස්ථාවර කිරීම සඳහා ඩෝව්ස් (Dawes) සැලැස්ම යටතේ ඩොලර් මිලියන ගනනක් ජර්මානු ආර්ථිකයට ඇතුල් කර, රූර් නිම්නයේ සිට ප්‍රංශ හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සාකච්ඡා සාරථකව අවසන්  කර, ජර්මානු බැංකු මිත්‍ර පාක්ෂික අධීක්ෂනය යටතේ තැබීය.

කූලිජ්, හාඩින් පරිපාලනයේ කම්කරු විරෝධී සහ කොමියුනිස්ට් විරෝධී ප්‍රතිපත්ති දිගටම ගෙන ගිය අතර, 1924 ප්‍රතිගාමී සංක්‍රමන පනතට අත්සන් කල පුද්ගලයා ලෙස සිහිපත් කරනු ලබයි.  ඔහුගේම ශක්තියෙන් මැතිවරනය ජයග්‍රහනය කිරීමෙන් පසු,1925 දී, පෙන්සිල්වේනියා මාවත දිගේ ගමන් කිරීමට කු ක්ලුස් ක්ලැන් ( Ku Klux Klan) හට ඉඩ ලබා දුන්නේය.  සහ 1927 දී බොරු චෝදනා මත වැරදි කරුවන් කල අරාජකවාදී කම්කරුවන් වන සැකෝ සහ වැන්සෙට්ටිගේ අධිකරනමය ඝාතනයට අවසර ලබා දුන්නේය.

මෙහි පලවන්නේ ලෝක සමාජවාදී වෙබ් අඩවියේ 2023 ජුලි 23 දින ඉංග්‍රීසියෙන් පලවූ This week in history: July 24-30 යන ඉතිහාසය පිලිබඳ විශේෂාංග තීරුවේ සිංහල පරිවර්තනය යි.  පරිවර්තනය මිගාර මල්වත්ත විසිනි.

මීට වසර 25 කට පෙර, වසර 50 කට පෙර, වසර 75 කට පෙර සහ වසර 100 කට පෙර මෙම සතිය තුළ සිදු වූ වැදගත් ඓතිහාසික සිදුවීම් මෙම තීරුවේ පල කෙරේ.

වසර 25 කට පෙර: UAW GM හි කොන්දේසි මත ෆ්ලින්ට් වර්ජනය අවසන් කරයි

 1998 ජූලි 29 දින, උතුරු ඇමරිකාවේ බොහෝ  ජෙනරාල් මෝටර්ස් ( GM )නිෂ්පාදන වසා දැමූ මිචිගන් ජනපදයේ ෆ්ලින්ට් නගරයෙහි හි කම්හල් දෙකක ප්‍රාදේශීය වැඩ වර්ජනයෙන් දින 54කට පසුව, යුනයිටඩ් ඔටෝවර්කර්ස් නායකත්වය, ආයතනික ප්‍රමාණය අඩු කිරීමට එරෙහිව ක්‍රියාකාරී සටන වැලැක්වීම සඳහා, සමාගමේ ප්‍රධාන ඉල්ලීම් සියල්ල පිළිගෙන , ගිවිසුමකට අත්සන් තැබීය. එය 1970 ජාතික වැඩ වර්ජනයෙන් පසු ජෙනරාල් මෝටර්ස් හි දීර්ඝතම වසා දැමීම  මෙය විය.

වර්ජනයේ කේන්ද්‍රීය ඉලක්කය වූයේ රැකියා ආරක්ෂා කිරීමේ සටනයි. 1970 ගනන්වල සිට ෆ්ලින්ට් ප්‍රදේශයේ රැකියා 50,000කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් අහිමි කිරීමට ඒ වන විටත් තුඩු දී තිබූ, නිර්දය ලෙස රැකියා කප්පාදුවට සහ අඩු වැටුප් සහිත කලාපවලට රැකියා ගෙන යාමට එරෙහිව කම්කරුවෝ  වැඩ වර්ජනයට ගියහ.

ජෙනරාල් මෝටර්ස්විසින් රැකියාවලට එල්ල කරන ප්‍රහාරයට සහ ලාභ ශ්‍රමය ලුහුබැඳීමට එරෙහිව ස්ථාවරයක් ගැනීමේදී කම්කරුවන් සමස්ත මෝටර් රථ කර්මාන්තයට සහ එහි ප්‍රධාන වෝල් වීදියේ ආයෝජකයින්ට එරෙහිව ගැටුමකට තල්ලු විය. රැකියා සුරක්ෂිතභාවයට වල කැපීමට, රැකියා විරහිත කම්කරුවන්ගේ සංචිතයක් ගොඩනැගීමට සහ සේවා නියුක්ත කම්කරුවන්ගේ වැටුප් මට්ටම් සහ සේවා කොන්දේසි පවත්වා ගැනීමට දරන ප්‍රයත්නයන් යටපත් කිරීමට පෙර දශක දෙක තුළ රැකියා කප්පාදුව භාවිතා කර ඇත. බිග් ත්‍රී ඔටෝසමාගම්වල සහ සමස්තයක් ලෙස සංගත ඇමරිකාවේ ලාභ උත්පාතයේ සහ කොටස්   හු වමාරුවේ කොටස් වටිනාකම් විස්මිත ලෙස ඉහළ යාමේ හදවත වූයේ මෙයයි.

 වැඩ වර්ජනය පුපුරා යාමේ මධ්‍යස්ථානය වූයේ ෆ්ලින්ට් මෙටල් වන අතර එහිදී ජෙනරාල් මෝටර්ස් විසින් වැඩ නීතිවල සහ ඵලදායිතා මට්ටම්වල සැලකිය යුතු වෙනස්කම් ඉල්ලා සිටියේය. යූඒඩබ්ලිව් විසින් අත්සන් කරන ලද ගිවිසුම මගින් ඵලදායිතාවයේ සියයට 15ක වැඩිවීමක් බලාත්මක කිරීම සඳහා නව කම්කරු කළමනාකරණ ව්‍යුහයන් ස්ථාපිත කරන ලදී.

රැකියා කප්පාදුව සහ අතිකාල දීමනා අහිමි වීම, ශ්‍රම පිරිවැය ඩොලර් මිලියන 45කින් අඩු කළේය, හරියටම ජෙනරල් මෝටර්ස්   ඉතුරුම් අපේක්ෂා කළේය. කම්කරුවන් වෙත ලබා දුන් කොන්ත්‍රාත්තුවේ සාරාංශයේ, යූඒඩබ්ලිව් ප්‍රකාශ කළේ, “ක්‍රේඩ්ල් මෙහෙයුම්වල වර්තමාන තත්ත්වය පිළිබඳව ආක්‍රමණශීලී ලෙස කටයුතු කිරීමේ සහ අනාගතයේ තරඟකාරී අභියෝගවලට අනුගත වීමේ අවශ්‍යතාවය දෙපාර්ශවයම හඳුනා ගන්නා” බවයි

යූඒඩබ්ලිව් නිලධරය ක්‍රියාකාරී කම්කරුවන් අතර නොසන්සුන්තාවයේ සහ සටන්කාමීත්වයේ වැඩෙන සලකුනු ගැන සැලකිලිමත් විය. ඔහියෝහි කම්කරුවන් වර්ජන කරන ලද ෆ්ලින්ට් කම්හලෙන් මාරු කරන ලද ඩයි භාවිතා කරනවාට වඩා වර්ජනයට යන බවට තර්ජනය කළ විට, යූඒඩබ්ලිව් ජාත්‍යන්තරය ඉක්මනින් ඔවුන්ට දිගටම වැඩ කරන ලෙස නියෝග කළේය. ජෙනරල් මෝටර්ස් එහි අක්‍රිය වූ කම්හල් කිහිපයක් නැවත විවෘත කළ විට, මිචිගන් සහ කෙන්ටකි හි යූඒඩබ්ලිව් කම්කරුවන් බාහිර සැපයුම්කරුවන් විසින් නිෂ්පාදනය කරන ලද කොටස්හැසිරවීම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. ඉන්පසු, ටෙනසිහි සැටර්න් බලාගාරය ඇතුළු ඡන්ද මාලාවක් මගින් වැඩ වර්ජන අවසරය ඉල්ලා සිටියේය.

යූඒඩබ්ලිව් නිලධරය ආරම්භයේ සිටම ජෙනරල් මෝටර්ස්හි වැඩවර්ජනය භාවිතා කිරීමට උත්සාහ කළේකම්කරු පංතියේ ස්වාධීනත්වය ආරක්ෂා කිරීමට නොව, සමාගම සම්බන්ධයෙන් තමන්ගේම ස්ථාවරය ඉහළ නැංවීමට ය. ජෙනරල් මෝටර්ස් තව තවත් රැකියා විනාශ කිරීමට අධිෂ්ඨාන කරගෙන සිටින විට, යූඒඩබ්ලිව් නිලධරය, කළමනාකාරීත්ව ඉල්ලීම්වලට එරෙහිව ශ්‍රම බලකායේ විරුද්ධත්වය මැඩපැවැත්වීමේදී සමාගමට තම වටිනාකම ඔප්පු කරමින්, සියල්ලටත් වඩා තමන්ගේම වරප්‍රසාද ආරක්ෂා කර ගැනීමට උත්සාහ කරමින් සිටියේය.

වසර 50 කට පෙර: ඩලස්පොලිසිය විසින් දොළොස්හැවිරිදි සැන්ටොස්රොඩ්‍රිගූස්ඝාතනය කරයි.

1973 ජූලි 24 වන දින ඩලාස්පොලිස්දෙපාර්තමේන්තුවේ නිලධාරීන් වන ඩැරල් ලී කේන් සහ රෝයි ආර්. ආර්නෝල්ඩ් විසින් 12 හැවිරිදි පිරිමි ළමයෙකු වූ සැන්ටොස්රොඩ්‍රිගූස් අත්අඩංගුවට ගෙන පසුව වෙඩි තබා ඝාතනය කළහ. පොලිස්මෝටර් රථයක් තුළ මාංචු දමා සිටියදී රොඩ්‍රිගූස්හිසට වෙඩි තබා තිබුණි.

 ඉන්ධන පිරවුම්හලක විකුණුම් යන්ත්‍රයක් කඩා ඩොලර් අටක් කොල්ලකා ඇති බවට හිමිදිරි පාන්දර වාර්තාවක් ලැබීමෙන් පසු, කේන් සහ ආර්නෝල්ඩ් 84 හැවිරිදි කාලෝස්මිනෙස්ගේ නිවසට ගියහ. මිනෙස් , සැන්ටොස්සහ ඔහුගේ සහෝදරයා 13 හැවිරිදි ඩේවිඩ් රොඩ්‍රිගූස්ගේ භාරකරු විය.

1971 දී මිනීමැරුම් චෝදනාවක් මත ඔවුන්ගේ මව අත්අඩංගුවට ගත් බැවින් පොලිසිය රොඩ්‍රිගූස්පිරිමි ළමයින් ගැන දැන තිබුණි. සම්පූර්ණයෙන් , පස්දෙනෙකු වූ රොඩ්‍රිගූස්  සහෝදර සහෝදරියන් උසාවිය විසින් දෙකඩ කරන ලද අතර බාල තිදෙනා රොඩ්‍රිගෑස්     භාරකාරත්වයට පත් කරන ලදී. මිනෙස් වැඩිමහල් පිරිමි ළමයින් දෙදෙනා රැගෙන යාමට ඉදිරිපත් වූ පවුලේ මිතුරෙකු විය.

ළමා සැන්ටොස්අවිවාදයෙන්ම විශාල දුෂ්කරතා සමඟ කටයුතු කළ අතර මීට පෙර සාප්පු සොරකම් කිරීම සහ පාසල මඟ හැරීම වැනි සුළු වැරදි සම්බන්ධයෙන් පොලිසිය සමඟ දඹර කොට තිබුණි. එහෙත් ඔහුගේ ගුරුවරුන් ඔහු  ආචාරසමිපන්න  අයෙක්  ලෙස විස්තර කළ අතර වාර්තාකරුවන්ට පැවසුවේ ඔහු ශාස්ත්‍රීය සංගීතයට ඇල්මක් ඇති කර ගැනීමට පටන් ගෙන ඇති බවයි.

තනිකරම අගතිය මත ක්‍රියා කරමින් මෙම සොරකමට සම්බන්ධ කිසිදු සාක්ෂියක් නොමැතිව, කේන් සහ ආර්නෝල්ඩ් මිනෙස්ගේ නිවසට ගොස්පිරිමි ළමයින් ඇඳෙන් ඇද දමා ඔවුන්ට ඇඳුම් ඇඳීමට හෝසපත්තු ඇඳීමට ඉඩ නොදී ඔවුන්ගේ පොලිස්මෝටර් රථයට තල්ලු කළහ. අත්අඩංගුවට ගැනීම සඳහා වරෙන්තුවක් නොතිබුණි. නිලධාරීන් කියා සිටියේ මින්ස්ඔවුන්ට නිවසට ඇතුළු වීමට අවසර දුන් නමුත් මෙම වයෝවෘද්ධ පුද්ගලයා ඉංග්‍රීසි ටිකක් කතා කළ අතර නිලධාරීන් ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා නොකළ බවයි.

පිරිමි ළමුන් මාංචු දමා , කොල්ලකෑම සිදු වූ ඉන්ධන පිරවුම්හල අසල හිස්ඉඩමකට ඔවුන්ව රැගෙන ගිය පොලිසිය ඔවුන්ව බිය ගන්වා පාපොච්චාරණයක් කිරීමට උත්සාහ කරමින් ප්‍රශ්න කිරීම ආරම්භ කළේය. පිරිමි ළමුන් දෙදෙනා තරයේ කියා සිටියේ තමන් සොරකම නොකළ බවත් ඒ ගැන කිසිම දැනුමක් නැති බවත්ය.

සෑහීමකට පත් නොවූ කේන් මාංචු දැමූ සැන්ටොස්මෝටර් රථයේ මගී අසුනේ තැබූ අතර ආර්නෝල්ඩ් , ඩේවිඩ් සමඟ පසුපසට ගියේය. කේන් “රුසියානු රූලට්” ක්‍රීඩාවෙන් සැන්ටොස්ට වධ හිංසා කිරීමට පටන් ගත්තේ ඔහු විකුණුම් යන්ත්‍ර සොරකම ගැන පාපොච්චාරණය කරන ලෙස ඉල්ලා සිටිමිනි 

ඔහුගේ රිවෝල්වරයේ එක් වටයක් සමඟ ඔහු සැන්ටොස්ගේ හිසට තුවක්කුව පෙන්වා අපරාධය පාපොච්චාරණය කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. සැන්ටොස්ඔහුගේ නිර්දෝෂීභාවය ගැන අවධාරනය කළ විට, කේන් කොකා ඇද්දේය. ඉන්පසු ඔහු නැවත නැවතත් එම ක්‍රියාවලියම සිදු කරමින් , සැන්ටොස්ගේ හිසට වෙඩි තබා ඔහුව මරා දැමීය.

ඝාතනය පිළිබඳ පුවත පැතිරීමෙන් පසුව, රොඩ්‍රිගූස්ජීවත් වූ කුඩා මෙක්සිකෝඅසල්වැසි ප්‍රදේශයේ ජීවත් වූ මෙක්සිකානු-ඇමරිකානුවන් විසින් ඩලස්හි විශාල විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. අනාරක්ෂිත මෙම පිරිමි ළමයා ඝාතනය කිරීම සම්බන්ධයෙන් යුක්තිය ඉල්ලා සැන්ටෝස්ගේ අවමංගල්‍යයට 600 කට අධික පිරිසක් සහභාගී වූහ.

 ඝාතනයේ දරුණු ස්වභාවය නිසා ඩලස්පොලිස්දෙපාර්තමේන්තුවට කේන්ට එරෙහිව මිනීමැරුම් චෝදනා ඉදිරිපත් කිරීමට සිදුවිය. 1973 නොවැම්බරයේදී ඔහු නඩු විභාගයකට ගිය අතර වරදකරු විය. කෙසේවෙතත්, විනිසුරුවරයා නියෝග කළේහැකි අවම සිර දඬුවමක් වන වසර පහක සිර දඬුවමකි.

වසර දෙකහමාරක් පමණක් සිරගත වීමෙන් පසු කේන් නිදහස්විය. කේන් වධ හිංසා පමුණුවා පසුව සැන්ටොස්ඝාතනය කරන ආකාරය වාඩි වී බලා සිටි ආර්නෝල්ඩ්ට කිසි විටෙකත් අපරාධයක් සම්බන්ධයෙන් චෝදනා එල්ල නොවීය.

 වසර 75 කට පෙර: ප්‍රගතිශීලී පක්ෂය හෙන්රි වොලස්එක්සත් ජනපද ජනාධිපති අපේක්ෂකයා ලෙස නම් කරයි

 1948 ජුලි 24 වෙනිදා, මෑතකදී පිහිටුවන ලද ප්‍රගතිශීලී පක්ෂයේ ජාතික සම්මේලනය එම වසරේ එක්සත් ජනපද ජනාධිපතිවරනය සඳහා එහි අපේක්ෂකයා ලෙස හිටපු උප ජනාධිපති සහ කෘෂි ව්‍යාපාර විධායකයෙකු වන හෙන්රි වොලස්නම් කරන ලදී. ඩිමොක්‍රටික් පක්ෂයේ සෙනෙට් සභිකයෙකු මෙන්ම ව්‍යාපාරිකයෙකු ද වන ග්ලෙන් එච්. ටේලර් ඔහුගේ සහකරු ලෙස තෝරා ගන්නා ලදී.

ඩිමොක්‍රටික් පක්ෂයෙන් වොලස්පලවා හැරීමේ බලපෑමෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ප්‍රගතිශීලී පක්ෂය පෙර මාස කිහිපය තුළ මතුවී තිබුණි. මෙම     චිරාගත  ලෝවාදේශපාලනඥයා ෆ්‍රෑන්ක්ලින් රූස්වෙල්ට් යටතේ ඩිමොක්‍රටික් පක්ෂයේ උප සභාපති ලෙස 1941 සිට 1945 මුල් භාගය දක්වා, දෙවන ලෝක යුද්ධයට එක්සත් ජනපදය සම්බන්ධ වූ කාල පරිච්ජේදයෙන් වැඩි කාලයක් සේවය කර ඇත. ඔහු ඇමරිකානු අධිරාජ්‍යවාදය සහ සෝවියට් සංගමයේ ස්ටැලින්වාදී නිලධරය අතර තථ්‍ය සන්ධානය සඳහා ප්‍රධාන වාහකයෙකු විය.

වෘත්තීය සමිති නිලධරය සහ එක්සත් ජනපද ස්ටැලින්වාදී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය ය විසින් ගැටුම පුරා බලාත්මක කරන ලද වර්ජන තහනම් ඇතුලුව, වොලස්ගේ වාම-ගෝෂාබද්ද දේශප්‍රේමී වාචාලකම, කම්කරු පන්තිය යුද්ධයට යටත් කිරීමේ යාන්ත්‍රණයක් ලෙස සේවය කර ඇත.

1944 මැතිවරනයේදී වොලස්උප ජනාධිපති අපේක්ෂකයා ලෙස නෙරපා හැරීම, මිසූරි හි කොමියුනිස්ට් විරෝධී සෙනෙට් සභික හැරී එස්. ටෲමන්ට පක්ෂව, එක්සත් ජනපද විදේශ ප්‍රතිපත්තියේ වර්ධනය වෙමින් පවතින මාරුවක ආරම්භක දර්ශකයක් විය. 1945 අප්‍රේල් 12 වන දින රූස්වෙල්ට්ගේ මරණයෙන් පසු ජනාධිපති බවට පත් වූ ටෲමන් සමඟ විශාල ප්‍රහාරයකට සම්බන්ධ වූ වොලස් 1946 සැප්තැම්බර් වන තෙක් වාණිජ ලේකම් තනතුර දැරීය.“ලතින් ඇමරිකාවේ, බටහිර යුරෝපයේ සහ එක්සත් ජනපදයේ දේශපාලන කටයුතුවලදී රුසියාවට වඩා නැගෙනහිර යුරෝපයේ දේශපාලන කටයුතුවලදී අපට තවත් ව්‍යාපාරයක් නොමැති බව [අපි] පිළිගත යුතුයි” යනුවෙන් වොලස්විසින් කරන ලද දේශනයක දී ප්‍රකාශ කර තිබුණි.

යුද්ධය පැවති සමයේ එක්සත් ජනපද අධිරාජ්‍යවාදී විදේශ පිලිවෙතට සහ ස්ටැලින්වාදී නිලධරය සමග සන්ධානයට අදාළ වන එම ස්ථාවරය,ඇමරිකානු ධනවාදයේ නොගැලපෙන ගෝලීය ආධිපත්‍යය ස්ථාපිත කිරීම අරමුනු කරගත් සෝවියට් සංගමයට එරෙහිව සීතල යුද්ධයක් දියත් කිරීමට ටෲමන් පරිපාලනයේ සැලසුම් කපා හැරියේය. යුද්ධය අතරතුර එක්සත් ජනපද අධිරාජ්‍යවාදී විදේශ ප්‍රතිපත්තියට සහ ස්ටැලින්වාදී නිලධරය සමඟ සන්ධානයට අදාළ වන එම රේඛාව, ඇමරිකානු ධනවාදයේ නොගැලපෙන ගෝලීය ආධිපත්‍යය ස්ථාපිත කිරීම අරමුනු කරගත් සෝවියට් සංගමයට එරෙහිව සීතල යුද්ධයක් දියත් කිරීමේ ටෲමන් පරිපාලනයේ සැලසුම් කපා හැරියේය. 

වොලස්පරිපාලනයෙන් නෙරපා හැරීමෙන් පසු ගත වූ මාස සහ වසර වලදී, ඔහු සෝවියට් නිලධරය සමඟ පැරණි සහයෝගීතාවයේ මෙන්ම සීමිත දේශීය සමාජ සහනවලට නැවත පැමිණීම ඵලදායී ලෙස ඉල්ලා සිටිමින් දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම් දිගටම කරගෙන ගියේය. ඔහුගේ අවසාන දේශපාලන වාහනය වන ප්‍රගතිශීලී පක්ෂය, විවිධ ස්ටැලින්වාදී සහ හිටපු ස්ටැලින්වාදී බලවේගවල සහය මෙන්ම වෘත්තීය සමිති නිලධරයේ සුළු කොටස්වලින් වඩාත් උණුසුම් සහයෝගය දිනාගෙන තිබුණි . ප්‍රගතිශීලී පක්ෂය සීතල යුද්ධයට සහ පරමාණු බෝම්බයේ වර්ධනයට විරුද්ධ වූ අතර සෝවියට් සංගමය සමග “සාමකාමී සහජීවනයක්” ඉල්ලා සිටියේය.

වොලස්ට කතා කළ බොහෝස්ථානවල විශාල ප්‍රේක්ෂක පිරිසක් ද ඇතුළත් වූ අතර, ඔහුට ලැබුණු එම සහයෝගයේ දේශපාලන වැදගත්කම එවකට ඇමරිකානු ට්‍රොට්ස්කිවාදී සංවිධානය වූ සමාජවාදී කම්කරු පක්ෂය (එස්ඩබ්ලිව්පී) විසින් පෙන්වා දුනි. ඔහු නියෝජනය කළේ කොමියුනිස්ට් විරෝධී හා අධිරාජ්‍යවාදයට එරෙහි ජනගහනයේ විරෝධයයි. එහෙත් එස්ඩබ්ලිව්පී අවධාරනය කලේ, ද්වි-පක්ෂ පද්ධතියට අභියෝග කරන වොලස්ගේ ප්‍රකාශයේ අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම වංචනික ස්වභාවයයි. ඔහුගේ උද්ඝෝෂනය සමාජ නැගිටීමේ අන්තරායන් පිලිබඳ පාලක ප්‍රභූවට අනතුරු ඇඟවීමක් සහ සීමිත බැරෑරුම් නොවන ප්‍රතිසංස්කරනවාදයක් සඳහා කරන ආයාචනයක් විය. 

ප්‍රගතිශීලී පක්ෂයේ සම්මේලනයෙන් පසු දින, ටෲමන් සන්නද්ධ හමුදාවන්හි වාර්ගික වෙනස්කම්වලට එරෙහිව විධායක නියෝගයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය. ඉන් දිනකට පසු, ඔහු කොන්ග්‍රසයේ විශේෂ සැසිවාරයකට දේශනයක් පැවැත්වීය, අනෙකුත් සිවිල් අයිතිවාසිකම් ප්‍රශ්න විසඳීමට සහ වැඩ කරන ජනතාව මුහුන දෙන ජීවන වියදම් දුෂ්කරතා මැඩලීමට කඩිනම් පියවර ගන්නා ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. සෝවියට් සංගමයට එරෙහි ආක්‍රමනකාරී බෙර වාදනයක් මධ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදාවන්ගේ සහ පරිපාලනයේ ප්‍රතිරූපය නවීකරණය කිරීමත් සමඟ, මෙම පියවරයන් මගින් වොලස්ගේ ව්‍යාපාරය කෙරෙහි යම් තරමක බියක් පෙන්නුම් කළේය.

එම මාසයේම, ටෲමන් පරිපාලනය, ආන්ඩුව ප්‍රචණ්ඩ ලෙස පෙරලා දැමීම සඳහා සූදානම් කිරීමේ චෝදනාව මත ස්මිත් පනත යටතේ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ නායකයින්ට චෝදනා කළේය. ස්ටැලින්වාදී නායකයන් ඩිමොක්‍රටික් පක්ෂයේ සහචරයින් වූයේ මීට වසර කිහිපයකට පෙර ය.

 වසර 100කට පෙර: අධිරාජ්‍යවාදී බලවතුන් තුර්කිය සමඟ ගිවිසුමක් අත්සන් කරයි

1923 ජූලි 24 වැනි දින, බ්‍රිතාන්‍යයේ, ප්‍රංශයේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අධිරාජ්‍යවාදී බලවතුන් පළමු ලෝක යුද්ධයෙන් පසු අන්කාරා පදනම් කර ගනිමින් මතු වූ අලුතින් පිහිටුවන ලද තුර්කි රාජ්‍යය සමඟ ස්විට්සර්ලන්තයේ දී ලෝසැන් ගිවිසුම අත්සන් කළහ. මෙම අවසන් ගිවිසුමට ග්‍රීසිය, යුගෝස්ලාවියාව සහ රුමේනියාව ද අත්සන් කරන ලදී 

අධිරාජ්‍යවාදී බලවතුන් තුර්කි අගනුවර වන කොන්ස්ටන්ටිනෝපල් (ඉස්තාන්බුල්) වෙතින් තම හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට එකඟ වූ අතර, ඇනටෝලියානු අර්ධද්වීපය සහ කළු මුහුදේ සිට මධ්‍යධරණී මුහුද දක්වා ගමන් කිරීමට ඉඩ සලසන ඩාර්ඩනෙල්ස්සහ බොස්පොරස්සමුද්‍ර සන්ධි හරහා කෙමාල් අටටුර්ක්ගේ නායකත්වයෙන් අලුතින් පිහිටුවන ලද තුර්කි රාජ්‍යයේ ස්වෛරීභාවය පිළිගත්තේය. සමුද්‍ර සන්ධි හරහා නැව් යැවීමේ අයිතිය අධිරාජ්‍යවාදී බලවතුන් සතු විය.

ඉස්තාන්බුල් නගරය බෙදන බොස්පොරස්සමුද්‍ර සන්ධිය ආශ්‍රිතව පිහිටි තුර්කියේ එකම යුරෝපීය කොටස වන නැගෙනහිර ත්‍රේසය, බල්ගේරියාවට මුහුණලා සිටින හමුදා මුක්ත කලාපයක් සහිත තුර්කියේ කොටසක් ලෙස නම් කරන ලදී. මේවා අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම සමකාලීන තුර්කි ජාතික රාජ්‍යයේ දළ සටහන් විය.

 ප්‍රංශයේ, ඉතාලියේ සහ ග්‍රීසියේ පරිපාලනයට තුර්කි භාෂාව කතා කරන ඇනටෝලියාවේ විශාල කොටසක් ලබා දුන් 1920 සෙව්රාස් (Sèvres ) ගිවිසුමේ බොහෝප්‍රතිපාදන ලෝසැන් ගිවිසුම විසින් බැරෑරුම් ලෙස ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. එම ගිවිසුම යටතේ, ඩාර්ඩනෙල්ස් ජාත්‍යන්තරකරණය කිරීම, ඇනටෝලියාවේ කුර්දි ජාතිකයන් ඔවුන්ගේ මව්බිම පිළිබඳ ප්‍රශ්නය සම්බන්ධයෙන් ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම සහ තුර්කියේ ආර්මේනියානු ප්‍රදේශ “නිදහස්සහ ස්වාධීන” විය යුතු විය. ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යයේ අරාබි ජනාකීර්ණ ප්‍රදේශවල ප්‍රංශ සහ බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යවාදය සඳහා ජාතීන්ගේ සංගමය ඒ වන විටත් පාලනය නිර්මානය කර තිබුණි.

 1915 ආර්මේනියානු ජන සංහාරයේ අපරාධකරුවන්ට යුද අපරාධ නඩු පැවරීම ලෝසැන් ගිවිසුමෙන් සමාව ලබා දුන් අතර ආර්මේනියානු සහ කුර්දි ජාතික ඉල්ලීම් අත්හිටුවන ලදී. බ්‍රිතාන්‍යය සහ ප්‍රංශය ඉරාකය, පලස්තීනය, සිරියාව සහ ලෙබනනය දිගටම අල්ලාගෙන පාලනය කළහ.

මෙහි පලවන්නේ ලෝක සමාජවාදී වෙබ් අඩවියේ 2023 ජුලි 16 දින ඉංග්‍රීසියෙන් පලවූ This Week in History: July 10 -16 යන ඉතිහාසය පිලිබඳ විශේෂාංග තීරුවේ සිංහල පරිවර්තනය යි.  පරිවර්තනය මිගාර මල්වත්ත විසිනි.

මීට වසර 25 කට පෙර, වසර 50 කට පෙර, වසර 75 කට පෙර සහ වසර 100 කට පෙර මෙම සතිය තුළ සිදු වූ වැදගත් ඓතිහාසික සිදුවීම් මෙම තීරුවේ පල කෙරේ.

වසර 25 කට පෙර: යෙල්ට්සින් සාර් නිකලස් II ගෞරවාන්විතව නැවත භූමදාන කළේය.

1917 රුසියානු විප්ලවයෙන් පසුව ඇති වූ සිවිල් යුද්ධය මධ්‍යයේ විප්ලවවාදී හමුදාවන් විසින්    රොමනොව් රජ පවුල  මරාදැමීමෙන් වසර 80 කට පසු 1998 ජුලි 17 වන දින, රුසියානු රජය , දෙවන සාර් නිකලස්ගේ සහ ඔහුගේ පවුලේ අයගේ දේහය ශාන්ත පීටර්ස්බර්ග් හි  ශාන්ත පීටර් සහ පෝල් ආසන දෙව්මැදුර හිදී පැවති උත්සවයකදී තැන්පත් කරන ලදී. 

අවමංගල්‍ය උත්සවයේදී රුසියානු ජනාධිපති බොරිස් යෙල්ට්සින් ප්‍රකාශ කළේ, “භූමදානය මානුෂීය යුක්තියේ ක්‍රියාවක්, රුසියාවේ එක්සත්කමේ සහ පොදු වරදින් මිදීමේ සංකේතයකි.” “අපේ ඉතිහාසයේ ඉතාම නින්දිත පිටුවලින් එකක්” වෙනුවෙන් ඔහු සමාව ඉල්ලා සිටියේය.

රුසියානු ජනගහනය පෙර සතිවල සාර් රාජධානියේ මහිමය  පිළිබඳ වාර්තා වලින් යට කර තිබුණි.  රුසියානු ජනාධිපතිවරයා සාර් සහ ඔහුගේ පවුලේ අය ගැන උත්සවයේදී අලංකෘත වචන වලින් කතා කළේය.

1894 සිට 1917 දක්වා පාලනය කළ නිකලස් II, සාමාන්‍ය රුසියානු ජනතාව පීඩාවට පත් කළ අර්ධ වැඩවසම් පාලන තන්ත්‍රයක් මගින් සුඛෝපභෝගී ආකාරයෙන් නායකත්වය දුන්නේය. ප්‍රභූ පැලැන්තියේ සහ රාජකීය පවුලේ ධනය රඳාපවතින්නේ මිලියන ගනනක් ගොවීන්ගේ සහ මිලියන ගණනක නාගරික කම්කරුවන්ගේ කටුක දුක්ඛිත තත්වය මත ය. සාර්වාදී රුසියාව ශිෂ්ට ලෝකය පුරා පසුගාමීත්වය, මර්දනය සහ නූගත්කම සමඟ සමාන විය. නිකලස් සිය බලය පවත්වා ගෙන ගියේ පොලිස් භටයන් සහ පොලිස් ඔත්තුකරුවන් විශාල හමුදාවක් බලමුලු ගැන්වීමෙනි. සෑම ප්‍රගතිශීලී දේශපාලන ව්‍යාපාරයක් සහ අදහසක්ම තහනම් විය. පාලන තන්ත්‍රය දේශපාලන විරුද්ධවාදීන් දහස් ගණනක් සයිබීරියාවට පිටුවහල් කළේය. මධ්‍යකාලීන සිරගෙවල්වල තවත් දහස් ගණනක් මිය ගියහ; එය තවත් එවැනි සිය ගණනක් ක්‍රියාත්මක කළේය.

තමාගේම පාර්ලිමේන්තු ගොඩනැගිල්ලට බෝම්බ දමා, සහ චෙචන් ජාතිකවාදී බලවේගවලට එරෙහිව කුරිරු යුද්ධයක් දිගටම කිරීමට අණ දුන් යෙල්ට්සින් සිය කතාවේදී, කුහක ලෙස එහි සෑම ආකාරයකම ප්‍රචණ්ඩත්වය “විනාශ වූ” ලෙස හෙළා දුටු අතර සහස්‍රයේ අවසානයෙහි අධ්‍යාත්මික වැදගත්කම මතු කළේය.

සිවිල් යුද්ධය පුපුරා යාම සහ එහි ගමන් මග මගින් සාර් සහ සාරිනාගේ ඉරණම මුද්‍රා තබන ලදී. ට්‍රොට්ස්කි බොල්ෂෙවික් දේශපාලන මණ්ඩලයේ රැස්වීමකදී නිකලස්ව නඩු විභාගයකට ලක් කළ යුතු බවත් ඔහුගේ පාලනයේ සම්පූර්ණ චිත්‍රයක් විවෘත අධිකරණයේ පින්තාරු කළ යුතු බවත් යෝජනා කළේය. නඩු විභාගය ගුවන් විදුලියෙන් විකාශනය කරන ලෙස ඔහු යෝජනා කළේය. යෝජනාවට යම් අනුකම්පාවක් ඇති වූ නමුත්, විප්ලවය තලා දැමීමේ අරමුන ඇතිව, බ්‍රිතාන්‍යය සහ ප්‍රංශය විසින් නායකත්වය දුන් විදේශීය හමුදා 14ක් විසින් සෝවියට් කම්කරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කිරීම, එය ප්‍රායෝගික නොවන බවට පත් කළේය.

1918 ජුලි වන විට යෙකටරින්බර්ග්හි රතු හමුදාවේ හමුදා තත්වය වඩ වඩාත් අවිනිශ්චිතභාවය පත් වී තිබුණි. සුදු හමුදාවන් ඉදිරියට යමින් සිටි අතර, රාජකීය පවුල ප්‍රතිවිප්ලවයේ අතට පත් වුවහොත් ඔවුන් ග්‍රාමීය ජනගහනයේ නොසන්සුන් සහ වඩාත් පසුගාමී ස්ථරයන්ට ජීවමාන සංකේතයක් බවට පත්වනු ඇතැයි බොල්ෂෙවික්වරු බිය වූහ. එබැවින්, 1918 ජූලි 17 වන දින, සාර් සහ ඔහුගේ පවුල ඝාතනය කරන ලද අතර, ඔවුන් එංගලන්තයේ චාල්ස් I, ප්‍රංශයේ XVI වන ලුවී සහ මානව ප්‍රගතියේ රැල්ලට ගොදුරු වූ අනෙකුත් අයගේ ඉරණම හා බෙදාහදා ගන්නා ලදී.

වසර 50 කට පෙර: ඇෆ්ගනිස්ථාන කුමන්ත්‍රණය රාජාණ්ඩුව අවසන් කරයි, ඒකාධිපතිත්වය ස්ථාපිත කරයි

1973 ජූලි 17 වන දින ඇෆ්ගන් හමුදාවේ ප්‍රමුඛ ජෙනරාල් මොහොමඩ් දවුද් ඛාන් , මොහොමඩ් සහීර් ෂා රජුට එරෙහිව සාර්ථක කුමන්ත්‍රණයක් දියත් කළේය. ඒ වන විට සහීර් ෂා ඉතාලියේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබමින් රටින් බැහැරව සිටියේය. බලයට පත්වීමෙන් පසු ඛාන් රාජාණ්ඩුව අහෝසි කර තනි පක්ෂ රාජ්‍යයක් ස්ථාපිත කළේය.

කුමන්ත‍්‍රණය සාපේක්ෂ වශයෙන් ලේ ගැලීම් රහිත එකක් වූ අතර, හමුදාව විසින් රජයේ ප‍්‍රධාන කාර්යාලවල පාලනය සියතට ගැනීමත් සමග පොලිස් නිලධාරීන් හත් දෙනෙකු පමණක් ඝාතනය විය. කුමන්ත‍්‍රණයේ ආරංචිය ෂා වෙත ළඟා වූ පසු, ඔහු වහාම ප‍්‍රතිචාර දැක්වූයේ, ඇෆ්ගනිස්ථානුවන්, “නිරපේක්ෂ බහුතරයක් සහිතව, ජනරජ පාලන තන්ත‍්‍රයක් සාදරයෙන් පිලිගත්” බව පිළිගනිමින්, ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම නිවේදනය කිරීමෙනි.

ඛාන් ෂාගේ ඥාති සොහොයුරෙකු වූ අතර මීට පෙර 1953 සිට 1963 දක්වා අග්‍රාමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කර තිබුණි. මෙම කාලය අවසානයේදී දෙදෙනා අතර දේශපාලන භේදයක් ඇති විය. එවකට ඛාන් සෝවියට් සංගමය සමඟ සමීප සන්ධානයකට කැමති වූ අතර ෂා විසින්ම රජය ජනරජ ක්‍රමයක් බවට ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමට යෝජනා කළේය.

සීතල යුද්ධයේදී ඇෆ්ගනිස්ථානය නිල වශයෙන් එක්සත් ජනපදය හෝ සෝවියට් සංගමය සමග නොබැඳි ලෙස තබා ගැනීමට ෂා කැමති වූ අතර, එය තමන්ට වාසිදායක වන පරිදි දෙපිල අතර උපාමාරු දැමීමට බලාපොරොත්තු විය. ඔහු ඛාන්ගේ යෝජනා ප්‍රතික්ෂේප කළ අතර 1963 දී ඔහු අගමැති ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්වන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. 1964 දී ඔහු නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කළ අතර, එය රාජකීය පවුලේ ඕනෑම සාමාජිකයෙකුට අමාත්‍ය ධූර දැරීම තහනම් කළේය, එය විශේෂයෙන් නිර්මාණය කර තිබුණේ ඛාන් ඉහළ තනතුරකින් බැහැර කිරීම සඳහා ය.

කෙසේ වෙතත්, ඛාන් හමුදාවේ තම තනතුර දිගටම පවත්වා ගෙන ගිය අතර දේශපාලනයේ වැදගත් චරිතයක් විය. ඔහු අගමැති ධුරයෙන් නෙරපා හැරීමෙන් පසු දශකය තුළ ,1973 දී ඔහුගේ බලය අල්ලා ගැනීමට සහාය වන විවිධ දේශපාලන කණ්ඩායම් සමූහයක් ක්‍රමයෙන් තමා වටා තහවුරු කර ගත්තේය.

හමුදාවෙන් පිටත, මෙම කන්ඩායම්වලින් වඩාත්ම වැදගත් වූයේ ඇෆ්ගනිස්ථානයේ මහජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂයි (PDPA). PDPA යනු ඇෆ්ගනිස්ථානයේ ස්ටැලින්වාදී පක්ෂය වූ අතර , එය ෂා රාජාණ්ඩුව තුළ පාර්ලිමේන්තුවේ ආසන අතලොස්සක් හිමිකරගෙන තිබුණි. ස්ටැලින්වාදීන් සුළු හෝ පැකිලීමකින් තොරව එකඟ වූ ඔහුගේ කුමන්ත්‍රණයට සහය සහ උදව් ලබා දෙන්නේ නම් PDPA සාමාජිකයන් තම කැබිනට් මණ්ඩලයට ගෙන ඒමට ඛාන් ප්‍රතිඥා දුන්නේය.

ඛාන් බලයේ පළමු වසර තුළ ඇෆ්ගනිස්ථානය ආර්ථික වශයෙන් නවීකරණය කිරීමට සැලසුම් කරන ලද ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළේය. මේවාට බැංකු ජනසතු කිරීම සහ කාර්මීකරණ මුලපිරීම් ඇතුළත් විය. මෙම පියවරයන් බොහොමයක් ස්ටැලින්වාදී PDPA ඇමතිවරුන් විසින් අධීක්ෂණය කරන ලදී.

1977 දී ඛාන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ප්‍රතිසංස්කරණය කළ අතර, ඔහුගේ ජාතික විප්ලවවාදී පක්ෂය එකම නීත්‍යානුකූල පාලක පක්ෂය ලෙස නිල වශයෙන් තහවුරු කළේය. ඔහු ආන්ඩුවෙන් PDPA සාමාජිකයින් ඉවත් කිරීම ආරම්භ කළේය, සෝවියට් සංගමය සමඟ වූ  සහයෝගයෙන් ඈත් වී එක්සත් ජනපදය හා ඊජිප්තුව සමඟ සමීප සහයෝගීතාවයක් ආරම්භ කළේය, ඒ වන විට ඔවුන් සෝවියට් සන්ධානයෙන් ද බිඳී ගොස් තිබුණි.

1978 දී PDPA නායක මීර් අක්බර් කයිබර් ඝාතනය විය. ඔහුගේ අවමංගල්‍යය PDPA ට සහය දැක්වීම සඳහා මහජන දේශපාලන රැස්වීම් බවට පත් වූ පසු, ඛාන් පක්ෂය මර්දනය කිරීමට උත්සාහ කළේය. PDPA ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඔවුන්ගේම කුමන්ත්‍රණයක් දියත් කිරීම සහ ඔවුන්ගේ නිලයට දිනාගත් හමුදාවේ සංවිධානාත්මක කොටස් ය. 1978 අප්‍රේල් 28 වන දින PDPA කුමන්ත්‍රණයේදී ඛාන් ඝාතනය විය.

1973 කුමන්ත්‍රණයෙන් පසුව සහීර් ෂා ඔහුගේ ජීවිතයේ ඉතිරි කාලය සඳහා ඉතාලියේ රැඳී සිටියේය. කෙසේ වෙතත්, 2002 දී එක්සත් ජනපද ආක්‍රමණයෙන් සහ ඇෆ්ගනිස්ථානය අත්පත් කර ගැනීමෙන්  පසු ඔහුට නැවත පැමිණීමට අවසර ලැබුණි. ඔහු එක්සත් ජනපදය විසින් ඔහුගෙන් ඉල්ලා සිටි භූමිකාව කීකරු ලෙස ඉටු කළ අතර වාඩිලෑමේ තන්ත්‍රයට සහාය දුන්නේය. ඔහු 2007 දී මිය ගියේ අර්ධ පුනරුත්ථාපනය කරන ලද රජෙක්  වැනි චරිතයක් ලෙස ය, නමුත් ඔහු කිසි විටෙකත් නිල වශයෙන් ඔහුගේ පදවිය ප්‍රතිස්ථාපනය නොකළේය.

වසර 75 කට පෙර: ඇමරිකානු කොමියුනිස්ට් පක්ෂ නායකයින්ට “ආන්ඩුව පෙරලා දැමීමට කුමන්ත්‍රණය කිරීම” සම්බන්ධයෙන් චෝදනා එල්ල විය.

1948 ජුලි 20 වෙනිදා, “එක්සත් ජනපද ආන්ඩුව පෙරලා දැමීමට” කුමන්ත්‍රණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් ඇමරිකානු කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ නායකයින් දොළොස් දෙනෙකුට ස්මිත් පනත යටතේ චෝදනා එල්ල විය.

අධිචෝදනා කොමියුනිස්ට් විරෝධී මායාකාරියන් දඩයම් කිරීමේ (witch-hunt) ඉහළම අදියර වූ අතර, චිත්‍රපට සහ අනෙකුත් කලා ක්ෂේත්‍රවල විශාල පවිත්‍ර කිරීම් ඇතුළත් විය. ඇමරිකානු අධිරාජ්‍යවාදයේ ගෝලීය ආධිපත්‍යය ස්ථාපිත කිරීම අරමුනු කරගත්, සෝවියට් සංගමයට එරෙහිව යොමුකල සීතල යුද පිලිවෙත් ක්‍රියාවට නංවමින් සිටි, ජනාධිපති හැරී එස්. ටෲමන්ගේ ඩිමොක්‍රටික් පක්ෂ පරිපාලනය විසින් ඔවුන් පහතට හෙලන ලදී.

අධිචෝදනා පත්‍රය ප්‍රකාශයට පත් කිරීමෙන් ඉක්බිතිව ප්‍රකාශයක් නිකුත් කරමින් ට්‍රොට්ස්කිවාදී සමාජවාදී කම්කරු පක්ෂයේ 1948 ජනාධිපති අපේක්ෂක ෆැරල් ඩොබ්ස් මෙසේ ප්‍රකාශ කළේය: “කුප්‍රකට ස්මිත් ‘ගැග්’ පනත යටතේ කොමියුනිස්ට් පක්ෂ නායකයින් දොළොස් දෙනාට අධිචෝදනා ගොනු කිරීම සිවිල් නිදහසට එරෙහි දරුණු පහරකි. මේ රටේ පොලිස් රාජ්‍යයක් සහ චින්තන පාලනයක් ස්ථාපිත කිරීමේ දිශානතියට ගත් තවත් පියවරකි.”

ඩොබ්ස්ගේ ප්‍රකාශය සිවිල් නිදහස සහ මානව හිමිකම් සංවිධානවල සමාන අදහස් ගෙන හැර දක්වමින්, නඩු පැවරීම එක්සත් ජනපදය තුල ඒකාධිපතිවාදයට හැරීමක් සලකුනු කරන බවට අනතුරු ඇඟවීය.

එස්ඩබ්ලිව්පීයේ අනෙකුත් සාමාජිකයින් 28 දෙනෙකු සමඟ 1941 දී ඩොබ්ස් ටම  ස්මිත් පනත යටතේ නඩු පවරන ලදී. විශේෂයෙන්ම යුද විරෝධී සංවිධාන ඉලක්ක කරගත් නීති සම්පාදනය යටතේ මුලින්ම චෝදනා එල්ල වී සිරගත කරනු ලැබුවේ ඔවුන්ය. 

රූස්වෙල්ට් පරිපාලනය විසින් එස්ඩබ්ලිව්පීයට පහර දෙනු ලැබුවේ එය කම්කරු ව්‍යාපාරය තුල  දෙවන ලෝක යුද්ධයට ඇමරිකානු සහභාගීත්වයට විරුද්ධ වූ සහ ගැටුමේ සියලු ප්‍රධාන බලවතුන්ගේ මැදිහත්වීම් වලට යටින් පවතින අධිරාජ්‍යවාදී අභිප්‍රේරණයන් හෙලිදරව් කල එකම ප්‍රවනතාවය එය වූ බැවිනි. ස්ටැලින්වාදී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය, එක්සත් ජනපද-සෝවියට් යුද කාලීන සන්ධානයේ කොන්දේසි යටතේ, ඇමරිකානු අධිරාජ්‍යවාදය සමග පෙලගැසීමට අනුකූලව, ට්‍රොට්ස්කිවාදීන්ට එරෙහිව රූස්වෙල්ට් විසින් නඩු පැවරීම ගැන ඔල්වරසන් දුන්නේ ය.

1948 ඔහුගේ ප්‍රකාශයේ ඩොබ්ස් උත්ප්‍රාසය සටහන් කළේය. එහෙත් ස්ටැලින්වාදීන් මෙන් නොව, එස්ඩබ්ලිව්පීය කම්කරු ව්‍යාපාරය තුල ඇති අනෙකුත් ප්‍රවනතාවල ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අයිතීන් ආරක්ෂා කලේය, එයට වඩාත්ම මූලික එකඟ නොවීම් ද ඇත.

ඩොබ්ස්ගේ ප්‍රකාශය චෝදනාවේ හාස්‍යජනක ස්වභාවය සටහන් කළේය. කොමියුනිස්ට් පක්ෂය ඩිමොක්‍රටික් පක්ෂය සමග දිග්ගැස්සුනු පෙලගැසීමක සිටි අතර සමාජවාදී විප්ලවයට නොසැලෙන ලෙස සතුරු විය.

ඩොබ්ස් පැහැදිලි කළේ:

ස්ටැලින්වාදී නායකයින් මාක්ස්ගේ සහ ලෙනින් ගේ මූලධර්ම වෙනුවෙන් පෙනී සිටි බවට එල්ල වන චෝදනාව අපූරු සහ අසත්‍ය ය. ස්ටැලින්වාදී නායකයෝ බොහෝ කලකට පෙර මාක්ස්වාදී දර්ශනය අත්හැර දැමූහ. බ්‍රවුඩර් නෙරපා හැරීමෙන් පසු 1945 දී ඔවුන්ගේ ස්ථාවරය වෙනස් වීම, චෝදනා පත්‍රය එල්ල කර ඇති අතර, එය මාක්ස්වාදය වෙත නැවත පැමිණීමක් පෙන්නුම් නොකළ අතර එය හුදෙක් ක්‍රෙම්ලිනයේ නව විදේශ ප්‍රතිපත්තියට අනුගත වීමකි.

වර්තමාන නඩු පැවරීම ද කොමියුනිස්ට් පක්ෂය කෙරෙහි වොෂින්ටනයේ ආකල්පයේ මෑතකාලීන ආපසු හැරීමක ප්‍රතිඵලයකි. ෆෙඩරල් ආන්ඩුව, යුද්ධය අතරතුර කොමියුනිස්ට් පක්ෂය හි සුපිරි-දේශප්‍රේමී සහයෝගය, ඔවුන්ගේ වැඩ වර්ජන බිඳීම සහ වෘත්තීය සමිති සටන්කාමීන් දඩයම් කිරීම පිළිගැනීමට වඩා කැමැත්තෙන් සිටියේය.

අවසාන වශයෙන්, ඩොබ්ස් මෙසේ පැවසීය.

යුද සමයේදී එම ස්මිත් පනත යටතේම අපව සිරගත කිරීමට කොමියුනිස්ට් පක්ෂය හි සහාය පිළිගැනීමට අධිකරණ දෙපාර්තමේන්තුව ද කැමැත්තෙන් සිටියේය.  ස්ටැලින්වාදී නායකයන්ගේ කුහකකම, වංචාව සහ ද්‍රෝහීකම නොතකා, ඔවුන් ප්‍රතිපත්ති විරහිතව සිවිල් අයිතිවාසිකම් අත්හැරීම සහ යුද්ධයේදී අප වෙත කළ සාහසික ද්‍රෝහීකම් අනුකරණය කිරීමට අපට කිසිදු අදහසක් නැත.

වර්තමාන නඩු පැවරීමට එරෙහිව සීමාව දක්වා සටන් කිරීම සහ එයට විරුද්ධ වන ලෙස සමස්ත කම්කරු ව්‍යාපාරයම දැනුවත් කිරීම අපගේ යුතුකමක් ලෙස අපි සලකමු. පරිපාලනය විසින් සිවිල් අයිතිවාසිකම්වලට එල්ල කරන ප්‍රහාරය පිළිබඳ ප්‍රශ්නය මගේ ජනාධිපතිවරණ ව්‍යාපාරයේ ප්‍රධාන කරුණක් බවට පත් කිරීමට මම යෝජනා කරමි.

වසර 100 කට පෙර: පැන්චෝ විලා මෙක්සිකෝවේ දී ඝාතනය කරන ලදී

1923 ජූලි 20 වන දින, 1911-1920 මෙක්සිකානු විප්ලවයේ කැපී පෙනෙන නායකයෙකු වූ පැන්චෝ විලා, උතුරු චිහුවාහුවා ප්‍රාන්තයේ පැරල් නගරය අසල ඔහුගේ ගොවිපළේ සිට 

ඔහුගේ මෝටර් රථයෙන් ගමන් කරමින් සිටියදී තුවක්කුකරුවන් හත් දෙනෙකු විසින් ඔහුට  වෙඩි තබා තිබුණි. විලා සහ ඔහුගේ ආරක්ෂකයින් තිදෙනා මිය ගිය අතර ඔහුගේ පිරිවරෙන් එක් අයෙකු පමණක් දිවි ගලවා ගත්තේය. එකල මූලාශ්‍ර අනුමාන කළේ මෙම මිනීමැරුම මෙහෙයවා ඇත්තේ මෙක්සිකානු විප්ලවයේ ප්‍රතිවාදී කන්ඩායමක නායකයෙකු වන ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හෙරේරා විසිනි, ඔහුගේ පියා සහ සහෝදරයන් තිදෙනා විලා විසින් මරා දමන ලදී. කෙසේ වෙතත්, ඝාතනය සඳහා දේශපාලනික අරමුණු ද බොහෝ දුරට තිබුණි.

උතුරු ප්‍රාන්තයේ ඩුරන්ගෝ හි දිළිඳු ලෙස උපත ලැබූ විලා, සියවස ආරම්භය වන විට කොල්ලකරුවෙකු බවට පත් වන තෙක් අඳ ගොවියෙකු,  ගඩොල් කපන්නෙකු සහ දුම්රිය පාලකයෙකු ලෙස සේවය කර ඇත. 1910 න් පසු ඔහු මෙක්සිකානු විප්ලවයේ නායකයෙකු බවට වර්ධනය වූයේ ඔහු සහ ඔහුගේ කණ්ඩායම ජනාධිපති පෝර්ෆිරියෝ ඩයස් පෙරලා දැමීමේ හමුදා ක්‍රියාමාර්ගවලට සම්බන්ධ වූ විටය. 1916 දී, විලා විසින් නිව් මෙක්සිකෝවේ කොලොම්බස් හි වැටලීමකට නායකත්වය දුන්නේ විප්ලවයට පිටුපසින් බලයට පත් වූ වෙනෙස්ටියානෝ කොරැන්සා ( Venustiano Carranza ) හි නව මෙක්සිකානු රජයට එක්සත් ජනපදය සහාය දුන් බැවිනි. ජනාධිපති විල්සන් මෙක්සිකෝවට ඇමරිකානු භටයන් 5,000 ක් යැවූ නමුත් ඔවුන්ට විලා අල්ලා ගැනීමට නොහැකි විය.

විලා සහ ඔහුගේ අනුගාමිකයින් 1919 දක්වා ඇමරිකානු දේශසීමාව අසල සුවාරෙස් නගරය වෙත ප්‍රහාරයක් දියත් කරන තෙක් කැරලිකාර භූමිකාවක් ඉටු කර ඇත. 1920 සිට, විලා ජීවත් වූයේ විශ්‍රාම යන බව කියන ඇඩොල්ෆෝ ඩි ලා හුයර්ටා පාලන තන්ත්‍රය සමඟ සාම සාකච්ඡාවලින් පසු රජය ඔහුට ලබා දුන් අක්කර 25,000 ක වතුයායක ය.

විලා 1924 මැතිවරණය සඳහා නැවත දේශපාලනයට පිවිසීමට සූදානම් වෙමින් සිටි බව කියනු ලැබේ. බොහෝ ඉතිහාසඥයින් විශ්වාස කරන්නේ 1924 දී ජනාධිපති බවට පත් වූ ප්ලූටාර්කෝ එලියාස් කැල්ස් ඔහුගේ  විභව ප්‍රතිවාදියෙකු මර්දනය කිරීමට මිනීමැරුමට අණ දුන් බවයි. 

සමාජවාදී මාධ්‍යවේදී ජෝන් රීඩ්ගේ ප්‍රථම ප්‍රකාශිත පොත, “කැරලිකාර මෙක්සිකෝව” (1914), පැන්චෝ විලාගේ හමුදාව සමඟ ගමන් කිරීමේ ඔහුගේ අත්දැකීම විස්තර කරයි.