නික් බීම්ස් විසිනි.
මෙහි පලවන්නේ ලෝක සමාජවාදී වෙබ් අඩවියේ 2025 පෙබරවාරි 25 දින “Trump tariff war exacerbates financial market fragility” යන හිසින් පල වූ නික් බීම්ස් විසින් ලියන ලද ලිපියේ සිංහල පරිවර්තනය යි. පරිවර්තනය සුනිල් විසිනි.
එක්සත් ජනපද ජනාධිපති ට්‍රම්ප්ගේ ගෝලීය තීරුබදු යුද්ධයේ බලපෑම පිළිබඳ මාධ්‍ය ආවරණය මේ දක්වා ප්‍රධාන වශයෙන් අවධානය යොමු කර ඇත්තේ වෙළඳ ශේෂයන්, ගෝලීය සැපයුම් දාමයන් සහ ඉහළ නැංවීම් වල උද්ධමන බලපෑම වැනි කරුණු කෙරෙහි ය.
නමුත් අඩු නොවන වැදගත්කමක් ඇති තවත් පැත්තක්ද තිබේ. එනම්, අනපේක්ෂිත වර්ධනයන් සහ ට්‍රම්ප් මීළඟට කුමක් කරයිද යන්න පිළිබඳ අවිනිශ්චිතතාවය මගින් අර්බුදයක් ඇති කිරීමේ හැකියාව ඇති, වාර්තාගත මට්ටමේ ණය සහ සමපේක්ෂන මගින් පුම්බා ඇති බිඳෙනසුලු ගෝලීය මූල්‍ය වෙලඳපොලවල් මත, එහි කුමන බලපෑමක් ඇති කරනු ඇති ද යන්නයි.
මෙක්සිකෝවට සහ කැනඩාවට එරෙහිව පැනවූ සියයට 25ක තීරුබදු තර්ජනය සමඟින් ආරම්භ වූ ගෝලීය තීරුබදු යුද්ධය දිනපතාම පාහේ දිගු වෙමින් පවතී. ඊයේ ට්‍රම්ප් එහි නාම මාත්‍ර මිත්‍ර පාක්ෂික ජපානයට තීරුබදු පැනවිය හැකි බවට අනතුරු ඇඟවූ අතර, මෙතෙක් නම් නොකළ රටවල් මාලාවකට එරෙහිව ලබන සතියේ දී ‘එකට-එක’ කිරීමේ තීරුබදු එළිදක්වන බව නිවේදනය කළේය. යුරෝපීය සංගමය සෘජුවම මෙම වෙඩි තැබීමේ එල්ල රේඛාවේ සිටී.
සිදු විය හැකි ප්‍රචණ්ඩ චලනය වෝල් වීදියේ දැනටමත් දර්ශනය වී ඇත. චීන කෘතිම බුද්ධි (AI) සමාගමක් වන ඩිප් සීක් (DeepSeek) තමන් විසින් AI සංවර්ධනය කිරීමේ ලාභදායී ක්‍රමයක් වර්ධනය කර ඇති බවට පසුගිය මාසයේ නිවේදනය කිරීම, එක්සත් ජනපද චිප් නිෂ්පාදක Nvidia හට – ඉතිහාසයේ කිසියම් ම සමාගමකට අත්විඳීමට සිදුවූ විශාලතම එක්දින වැටීම වූ – වෙළඳපල ප්‍රාග්ධනීකරණයෙන් ඩොලර් බිලියන 600 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් අහිමි වීමට හේතු විය.
දිනකට ඩොලර් ට්‍රිලියන 7.5ක් තරම් වෙළඳාම් කෙරෙන මුදල් වෙලඳපොලවල් ද තියුණු චලනයන්ට බඳුන් විය හැක. මෙක්සිකෝව සහ කැනඩාව මත සියයට 25ක තීරුබදු පැනවීමට ට්‍රම්ප් කළ තර්ජනයද, පසුව එය දින 30කින් ප්‍රමාද කිරීමට එකඟ වීමෙන් පසුවද අත්දුටු ඩොලරයේ අගය වෙනස් වීම තුල මෙය දක්නට ලැබේ.
මෙම සතියේ ෆිනෑන්ෂල් ටයිම්ස් (FT) වාර්තා කළේ, වෝල් වීදියේ විශ්ලේෂකයින් “ජනාධිපතිගේ ප්‍රතිපත්ති සංගත ඇමරිකාව හරහා කඩා බිඳ දමමින් ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය පිලිබඳ පූර්ව සලකුණක් ලෙස, ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප්ගේ වෙලඳ යුද්ධවලට මුහුණ දෙන්නේ කෙසේද යන්න පිලිබඳ ප්‍රශ්න, බෝම්බ වර්ෂාවක් මෙන් එක්සත් ජනපද සමාගම් මතට හෙලමින් සිටින” බවය.
ගෝලීය බැංකු සහ මූල්‍ය සමාගමක් වන UBS හි ට්‍රම්ප් ටැරිෆ් ලූසර්ස් දර්ශකයේ අදාල සමාගම් සමූහයක් ඇත. එය එක්සත් ජනපද තීරුබදු මගින් හෝ එකටෙක කිරීමක් ලෙස පනවනු ලබන තීරුබදු මගින් හෝ බලපෑ හැකි සමාගම්වල කාර්ය සාධනය නිරීක්ෂණය කරයි.
FT ට අනුව, Goldman Sachs පවසා ඇත්තේ, BMW සහ Mercedes-Benz වැනි මෝටර් රථ කර්මාන්තයේ දැවැන්තයන් ඇතුළුව, ට්‍රම්ප් තීරුබදු ගාස්තුවලට නිරාවරණය වන යුරෝපයේ හෙජ් අරමුදල් අරමුදල් සමාගම් “වැඩි වැඩියෙන් ෂෝටඩ් (shorted)” කර ඇති බවයි. සමාගම් කොටස් ‘ෂෝටිං’ (shorting) කිරීම යනු ලාභයක් ගෙන ඒම සඳහා එහි මිල පහත වැටෙනු ඇති බවට ඔට්ටු ඇල්ලීමයි. එය අනපේක්ෂිත ලෙස විරුද්ධ පැත්තට ගමන් කළහොත් විශාල පාඩුවක් සිදුවිය හැකිය.
එක් දිනක සිට ඊළඟ දිනය දක්වා ට්‍රම්ප් විසින් කුමන විධායක නියෝගයක් ක්‍රියාත්මක කරනු ඇත්දැයි කිසිවෙකුට විශ්වාස නැති බැවින් වෙලඳපොලවල වැඩෙන කැළඹීමක් පවතී. දිනකට පමණක් පවතින ඉතා කෙටි කාලීන වෙළඳපල චලනයන් සඳහා ඔට්ටු ඇල්ලීමට භාවිතා කරන කොන්ත්‍රාත්තු වන ශුන්‍ය-දින ඹප්ෂන්ස් (zero-day options) හි වෙළඳාම් (ගනුදෙනු) කිරීම ජනවාරි 31 වන දින වාර්තාගත ඉහළම ඩොලර් ට්‍රිලියන 1.4 ක අගයක් සටහන් කල බවට වාර්තාවීමෙන් මේ බව පිළිබිඹු වේ.
ගෝලීය මූල්‍ය සමාගමක් වන GAM හි ආයෝජන අධ්‍යක්ෂ පෝල් මැක්නමාරා විසින් පල කරන ලද අදහස් වලින් මුදල් වෙලඳපොලවල අවිනිශ්චිතතාවය සාරාංශ කරන ලදී.
“විශාල ප්‍රශ්නය වන්නේ දේවල් මුව අද්දරට ගෙන යාම ඇතුළත් කරගන්නාවූ යම් මහා සැලැස්මක් [ට්‍රම්ප්ට] තිබේද යන්නයි, එසේ නැතහොත් ඔහු ඉදිරියට යන ගමන තුළදී ඔහු එය සකසා ගන්නේද යන්නයි. මේ මිනිසාගේ මනස කියවීමට උත්සාහ කිරීම හුදෙක්ම … එය හුදෙක්ම ඇදහිය නොහැකි තරම් දුෂ්කර ය. එය අයෙක් ඒ අතට හෝ මේ අතට යා හැකි දෙයක් මත වෙළඳාම් කිරීමට උත්සාහ කිරීමක්.”
යම් සැලකිය යුතු ඔට්ටුවක් වැරදී, දාම ප්‍රතික්‍රියාවක් ආරම්භ කළහොත් අධික වෙළඳපල කැළඹීම් ඇතිවීමේ විභවය ඒ තුළ
පසුගිය වසරේ සියයට 26 කින් ඉහළ යාමෙන් පසු මේ සතියේ අවුන්සයකට ඩොලර් 2,900 කට ආසන්න නව වාර්තාගත ඉහළ මට්ටමක් වාර්තා කළ රන් මිලෙහි ද, වැඩෙන අවිනිශ්චිතතාවය පිළිබිඹු වේ. එය මේ වසරේ මේ වන විට දැනටමත් සියයට 8 කින් ඉහළ ගොස් ඇත.
ට්‍රම්ප්ගේ ප්‍රතිපත්ති මගින් ජනනය කරන ලද “පෙර නොවූ විරූ” මට්ටමේ දේශපාලන හා ආර්ථික අවිනිශ්චිතතාවය ආරක්ෂිත තෝතැන්නක් ලෙස රත්‍රන් සඳහා ඇති ඉල්ලුම වැඩි කිරීමට හේතු වන බව ලෝක රන් කවුන්සිලයේ ප්‍රධාන වෙළඳපල මූලෝපායඥ ජෝන් රීඩ් පැවසීය. පසුගිය එක් එක් වසර තුන සඳහා ටොන් 1,000 කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් මිල දී ගත් මහ බැංකු විශාලතම ගැනුම්කරුවන් අතර වීය.
අවම වශයෙන් තීරුබදු යුද්ධය විසින් අඩ වශයෙන් හෝ අවුලුවන ලද තවත් මූල්‍ය අර්බුදයක් සදහා වූ වැඩි විභවය, මූල්‍ය වෙලඳපොලවල දැනටමත් පවතින ඉතා අස්ථායී තත්වය මතින් පැමිණේ.
පසුගිය මාසයේ FT (ෆයිනෑන්ෂල් ටයිම්ස්) සමඟ සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී වෙල්කම් ට්‍රස්ට් නම් වූ විසල් පුණ්‍යාධාර පදනමේ හි ප්‍රධාන ආයෝජන නිලධාරි නික් මෝක්ස් අනතුරු ඇඟවූයේ, පුද්ගලික ණය වෙලඳපොලට මුදල් ගඟුලක් ගලා ඒම නිසා “සිදුවීමට ඇති අනතුරු” පවතින බවයි.
මෙම වෙලඳපොල බොහෝ දුරට ක්‍රියාත්මක වන්නේ නියාමනය කරන ලද බැංකු පද්ධතියට පිටින් ය. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල සහ අනෙකුත් ගෝලීය මූල්‍ය ආයතන එහි ක්‍රියාකාරකම් සහ පුළුල් බැංකු හා මූල්‍ය පද්ධතිය සමඟ ඇති සම්බන්ධතා සම්බන්ධයෙන් ඔවුන්ට සාපේක්ෂව අඩු දැනුමක් ඇති බව පවසා ඇත. ගෝලීය මූල්‍ය අර්බුදයෙන් පසු වේගයෙන් ව්‍යාප්ත වූ එහි වටිනාකම 2008 දී ඩොලර් ට්‍රිලියන 2.5 ක් පමණ වූ අතර 2021 වන විට ඩොලර් ට්‍රිලියන 10 දක්වා හතර ගුණයකින් වැඩි වූ අතර මේ වසරේ එය ඩොලර් ට්‍රිලියන 15 දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා.
“ආර්ථික වශයෙන් ලෝකය තව පොඩ්ඩක් අමාරු වූව හොත්, පුද්ගලික ණය ලෝකයේ යම් අනතුරු සිදුවීමට ඉඩ ඇති බව මම සිතමි,” මෝක්ස් පැවසීය. යම් ආකාරයක “පද්ධතිමය වැදගත්කමක්” තිබෙන සමහර “ඉහළ මට්ටමේ ආයෝජකයින්” වන ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙකුට “සෑහෙන ලෙස හානි වනු ඇත,” යනුවෙන් ඔහු තවදුරටත් පැවසීය.
සිදුවීම්වල වේගය පිළිබඳ ඇඟවීමක් ලෙස, ඔහු සම්මුඛ සාකච්ඡාව ලබා දුන් ජනවාරි මැද සිට ලෝකය ආර්ථික වශයෙන් සැලකිය යුතු ලෙස වඩා දුෂ්කර වී ඇත.
ට්‍රම්ප්ගේ තීරුබදු යුද්ධයට අමතරව, ඔහුගේ ක්‍රිප්ටෝ මුදල් ප්‍රවර්ධනය කිරීම – එක්සත් ජනපදය “ලෝකයේ බිට්කොයින් සුපිරි බලවතා” කිරීමට ඔහුට අවශ්‍ය බව පවසා ඇත – ඔහුගේම ආධාරකරුවන් ඇතුළු සමහර මූල්‍ය කවයන් තුළ කනස්සල්ලට හේතු වෙමින් ඇත.
පසුගිය මාසයේ FT විසින් උපුටා දක්වන ලද ආයෝජක සටහනක, ‘එලියට්’ හෙජ් අරමුදල අනතුරු ඇඟවූයේ ක්‍රිප්ටෝ බිඳවැටීම “විනාශයක්” ඇති කළ හැකි බවයි. එලියට් 1977 දී ආරම්භ කරන ලද්දේ, ට්‍රම්ප්ට සෘජුවම පිටුබලය දෙන දේශපාලන ක්‍රියාකාරී කමිටුවට ඩොලර් මිලියන 5ක් ද ඇතුළුව, පක්ෂයේ මැතිවරන ව්‍යාපාරයට ඩොලර් මිලියන 56ක් පරිත්‍යාග කළ, දිගුකාලීන රිපබ්ලිකන් ආධාරකරුවෙකු වන පෝල් සිංගර් විසිනි.
මිල විශාල ලෙස ඉහළ ගොස් ඇති නමුත් “කිසිදු හරයක්” නොමැති ක්‍රිප්ටෝ වත්කම් සඳහා ට්‍රම්ප් පරිපාලනය ලබා දෙන සහයෝගය ගැන එලියට් විවේචනය කළේ අරමුදල, “මෙවැනි වෙළඳපොළක් කිසිදා දැක නැති” බව පවසමිනි.”
වෙලඳපොලවල සමපේක්ෂී නැගීම, ක්‍රිප්ටෝ හි ප්‍රමාණය වැඩිවීම නිසා පමණක් නොව, එහි “ධවල මන්දිරයට සමීප බව” ද හේතු විය.
බුබුලේ “නොවැළැක්විය හැකි බිඳවැටීම” “අපට තවමත් පෙර දැකිය නොහැකි අයුරින් මහා විනාශයක් කල හැකි” බව එය සඳහන් කළේය.
එක්සත් ජනපදය ලෝකයේ සංචිත මුදල ලෙස “අතිවිශාල වාසියක්” භුක්ති විඳිනා අතරතුර, ට්‍රම්ප් පරිපාලනය ඩොලරයට විකල්පයක් ලෙස එහි සහායකයෝ සකලකන ක්‍රිප්ටෝ ප්‍රවර්ධනය කරන්නේ මන්දැයි සටහන ප්‍රශ්න කරයි.
බොහෝ ආර්ථික විශ්ලේෂකයින් පෙන්වා දී ඇති පරිදි, එක්සත් ජනපද ආන්ඩුවට වෙනත් කිසිම රටකට කළ නොහැකි පරිදි – දැන් ඩොලර් ට්‍රිලියන 36 ක පරිමාවක් ගන්නා- දැවැන්ත ලෙස නය ගැති වීමට හැකියාව ලැබී ඇත්තේ ඩොලරයට හිමි තත්ත්වය නිසාම පමණි.
සමපේක්ෂන බුබුල බිඳවැටීමෙන් ඇතිවන මහත් විනාශය හරියටම කෙලෙස සිදුවේවිද යන්න පිලිබද නිශ්චිතව අනාවැකි කිව නොහැක. එසේම එය අවුලුවාලිය හැක්කේ කුමක් ද- ට්‍රම්ප්ගේ තීරුබදු යුද්ධයෙන් ගලා එන අර්බුදයක්, පුද්ගලික කොටස් අංශයේ ( private equity sector ) නරක ඔට්ටු (සම්පේක්ෂණ) මාලාවක්, ක්‍රිප්ටෝ වෙලඳපොලේ හෝ වෙනත් එකක බිඳවැටීම ආදියෙන් තවමත් අනපේක්ෂිත, ක්ෂනික හේතුව කුමක් ද යන්න සෘජුවම තහවුරු කර ගත නොහැක. එහෙත් කම්කරු පන්තියට එහි ප්‍රතිවිපාක පිළිබඳව නම් සැකයක් නැත.
එය, ෆැසිස්ට් ට්‍රම්ප් පරිපාලනය ආඥාදායකත්වය තුලින් මුහුණ දීමට සූදානම් වනු ලබන කම්කරුවන්ගේ සමාජ තත්වයට දැවැන්ත ප්‍රහාර ගෙන එනු ඇත.
ධනේශ්වර අර්බුදයේ උමතුවෙන් මිදීමට ඇති එකම මාර්ගය – එහි නොවැළැක්විය හැකි තර්කය මිලිටරි ගැටුම වන තීරු බදු යුද්ධ, මහා ජනතාවන්ගේ වියදමින් අධි ධනකුවේරයන්ගේ නිමක් නැති පොහොසත් කිරීම, සමාජ වියදම් කප්පාදු කිරීම සහ ආඥාදායකත්වය – සමස්ත ලාභ පද්ධතිය පෙරලා දැමීම සහ මානව අවශ්‍යතා මත පදනම් වූ සැලසුම්ගත සමාජවාදී ආර්ථිකයක් පිහිටුවීමයි.
