මෙහි පලවන්නේ ලෝක සමාජවාදී වෙබ් අඩවියේ 2023 ජුලි 02 දින ඉංග්‍රීසියෙන් පලවූ This week in history: July 3-9 යන ඉතිහාසය පිලිබඳ විශේෂාංග තීරුවේ සිංහල පරිවර්තනය යි. පරිවර්තනය මිගාර මල්වත්ත විසිනි.
මීට වසර 25 කට පෙර, වසර 50 කට පෙර, වසර 75 කට පෙර සහ වසර 100 කට පෙර මෙම සතිය තුළ සිදු වූ වැදගත් ඓතිහාසික සිදුවීම් මෙම තීරුවේ පල කෙරේ.
වසර 25 කට පෙර: පුවර්ටෝ රිකෝ මහා වැඩ වර්ජනය
1998 ජූලි 7-8 දිනවල පුවර්ටෝ රිකෝ හි ඇස්තමේන්තුගත කම්කරුවන් මිලියන භාගයක් මහා වැඩ වර්ජනයකට සහභාගී වූ අතර එය දිවයිනේ ඉතිහාසයේ විශාලතම වැඩ නතර වීම විය. මෙම වර්ජනය කැඳවා තිබුණේ දුරකථන සේවකයින්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් වෘත්තීය සමිති 60ක එකමුතුවක් විසිනි.
වැඩ වර්ජන ආධාරකරුවෝ සැන් ජුවාන් හි ප්‍රධාන ගුවන් තොටුපළ ප්‍රවේශය කෙටි කලකට අවහිර කළහ. ජල හා විදුලි සේවා වල කඩින් කඩ ඇණහිටීම් ද සිදු විය. වර්ජනයේ දෙවන දිනයේ කම්කරුවෝ කැරොලිනා නගරයේ ඉන්ඩියානාපොලිස් හි ඖෂධ සමාගමක් වන එලි ලිලී සහ සමාගමෙහි කම්හලේ දොරටු අවහිර කළහ. වර්ජකයෝ සැන් ජුවාන් හි දෙවන විශාලතම ගුවන් තොටුපළ ඉස්ලා ග්‍රැන්ඩි (Isla Grande) වෙත ඇතුළුවීම ද අවහිර කළහ.
ආන්ඩුවේ පුද්ගලීකරන සැලසුම් වලට එරෙහිව රජයට අයත් පුවර්ටෝ රිකෝ දුරකථන සමාගමේ කම්කරුවෝ ජූනි 18 සිට වැඩවර්ජනයක නිරතව සිටියහ. පුවර්ටෝ රිකෝ ආණ්ඩුකාර පෙද්‍රෝ රොසෙලෝ ට පුවර්ටෝ රිකෝ දුරකථන සමාගම GTE සහ බැන්කො පොප්‍යුලර් ඩී පුවර්ටෝ රිකෝ ( Banco Popular de Puerto Rico) යන ප්‍රමුඛ ආයෝජකයින් පිරිසකට විකිණීමට අවශ්‍ය විය. වැඩ වර්ජනයට පෙරාතුව, වර්ජකයන්ට, පොලිස් පහරදීම් , මහජන සහයෝගයේ පිටාර ගැලීමක් ජනනය කළේය.
මත විමසුම් මගින් දිවයිනේ වැසියන් පෞද්ගලීකරණයට දෙකට එක පරතරයකින් විරුද්ධ වූ අතර, 1998 ජූලි 12 දින නිව් යෝර්ක් ටයිම්ස් සංස්කරණයේ පළ කරන ලද දැන්වීමක මෙසේ සඳහන් විය: “පෞද්ගලීකරණය හරහා දුරකථන සමාගම නවීකරණය කිරීමට රජය ගෙන ඇති තීරණයට එරෙහිව ඇතැම් කම්කරු කණ්ඩායම් විසින් උසිගන්වන ලද පුවර්ටෝ රිකෝ හි මෑත කාලීන පැය 48 වැඩ වර්ජනය, පුලුල්ව පැතිරුනු මාධ්‍ය ආවරණය තිබියදීත්, දීප ව්‍යාප්ත සහයෝගය ඉතා අඩු වූ අතර දිවයිනේ ශක්තිමත් ආර්ථිකයට ද්‍රව්‍යමය වශයෙන් බලපෑවේ නැත.”
පුවර්ටෝ රිකෝහි පන්ති අරගලය පුපුරා යාම, දිවයිනේ ආර්ථික සංවර්ධනයේ සහ එක්සත් ජනපද යටත් විජිතවාදයට දේශපාලනිකව යටත් වීමේ ඓතිහාසික අර්බුදයක ප්‍රකාශනයකි. පශ්චාත් යුධ සමය ආරම්භයේ දී, සාපේක්ෂව ලාභ පුවර්ටෝ රිකෝ ශ්‍රමය, සූරාකෑමේ මාධ්‍යයක් ලෙස ඊනියා ඔපරේෂන් බූට්ස්ට්‍රැප් ආරම්භ කරමින්, දිවයින කාර්මිකකරණය කිරීමට එක්සත් ජනපදය උත්සාහ කළේය. මෙම උපාය මාර්ගය අනුගමනය කරන ලද්දේ 936 වගන්තියේ බදු සංග්‍රහයන් පැනවීමෙනි, එය දිවයිනේ බදු විරාමයක් ලෙස සංගතවලට ඉඩ දීමෙන් ආයෝජන දිරිගැන්වීමේ උත්සාහයකි.
එක්සත් ජනපදය පදනම් කරගත් ප්‍රාග්ධනය එම එක් එක් මුලපිරීම් වලින් ලාභ ලැබීය. ඒවා කිසිවකින් පුවර්ටෝ රිකෝ හි ව්‍යුහාත්මක විරැකියාවේ සැලකිය යුතු වෙනසක් නොවූ අතර, ජනගහනයෙන් සියයට 60 කට වඩා නිල දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් තබන තත්වයන් වෙනස් කළේ නැත.
වසර 50 කට පෙර: රුවන්ඩාවේ හමුදා කුමන්ත්‍රණය ජුවෙනල් හබරිමානා බලයට ගෙන එයි
1973 ජුලි 5 වෙනිදා රුවන්ඩාවේ ජනාධිපති ග්‍රෙජුවා කෙඉබණ්ඩා (Grégoire Kayibanda) එවකට ආරක්ෂක ඇමති ජුවෙනාල් හබ්යාරිමානා (Juvenal Habyarimana) විසින් හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් බලයෙන් පහ කරන ලදී. රාජාණ්ඩුව අහෝසි කිරීම, හුටූ බහුතරයට රට පාලනය කිරීමට ඇති අයිතිය සහ කොමියුනිස්ට් විරෝධී වැඩසටහනක් මත රුවන්ඩාවේ නිදහස සඳහා අරගලයක් ගෙන ගිය පාර්මෙහුටු දේශපාලන පක්ෂයේ නායකයා ලෙස කෙඉබණ්ඩා රුවන්ඩාවේ පළමු ජනාධිපතිවරයා විය.
පළමු ලෝක යුද්ධයෙන් පසුව ජර්මනිය සහ පසුව බෙල්ජියම විසින් යටත් විජිත පාලනය යටතේ, ප්‍රධාන ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් දෙක, බහුතර හුටූ සහ සුළුතර ටුට්සි, හිතාමතාම බෙදා දැඩි කුල ක්‍රමයක් තුළ එකිනෙකාට එරෙහිව පිහිටුවා ගන්නා ලදී. ටුට්සිවරුන්ට යටත්විජිත ආන්ඩුව තුළ අධ්‍යාපනය, රැකියා සහ පරිපාලන තනතුරු සඳහා වඩා හොඳ ප්‍රවේශයක් සහ ටුට්සි ආධිපත්‍යය දරන රුවන්ඩා රාජාණ්ඩුව අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යාම ඇතුළු වරප්‍රසාද ලබා දෙන ලදී.
1962 දී රටේ පළමු මැතිවරණයෙන් සියයට 77 කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් කෙඉබණ්ඩා සහ පර්මේහුටු පක්ෂය බලයට පත්වීමත් සමඟ රාජාණ්ඩුව අහෝසි විය. ජනාධිපති ලෙස, කෙඉබණ්ඩා රුවන්ඩාව තනි පක්ෂ රාජ්‍යයක් බවට පරිවර්තනය කළේ තමාගේ ප්‍රධානත්වයෙනි. ඔහු දේශපාලන ජීවිතයේ ටුට්සි ආධිපත්‍යය වෙනුවට හුටු ආධිපත්‍යය ආදේශ කරන ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළේය. විශේෂයෙන්ම, කෙඉබණ්ඩා ඔහුගේම ප්‍රදේශයේ වූ දකුණේ , ඔහුගේ සමීපතම සගයන්ට අනුග්‍රහය ලබා දුන්නේය.
කෙඉබණ්ඩා යටතේ හුටූ වාර්ගිකයන් ගණනාවක් ධනවත් වී ප්‍රභූ සමාජයට පිවිසි නමුත් අතිමහත් බහුතරයක් දුප්පත්කමේ තත්වයන් තුළ රැඳී සිටියහ. 1973 දී, රුවන්ඩාවේ ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් 63 ක් වූ අතර, එය ලෝකයේ 15 වැනි දුප්පත්ම රට බවට පත් විය. කෙඉබණ්ඩාගේ ප්‍රාදේශීය අනුග්‍රහය අනෙකුත් ප්‍රදේශවලින් පැමිණි හුටු ප්‍රභූ සාමාජිකයන්ගේ කෝපයට හේතු විය. මෙයට උතුරු රුවන්ඩාවේ සිට පැමිණි හබ්යාරිමානා ද ඇතුළත් විය.
බෙල්ජියම් යටත් විජිත තන්ත්රය විසින් මුලදී අධ්‍යාපනය සහ පුහුණුව ලැබූ හබ්යාරිමානා හමුදා නිලයන්ට නැග , පරමෙහුටු පක්ෂය බලයට පත්වන විට නිලධාරියෙකු ලෙස උපාධිය ලබා ගත්තේය. නව පාලනය යටතේ හුටු ජාතිකයෙකු ලෙස ඔහු ඉක්මනින්ම නිලයෙන් ඉහළට නැඟුණු අතර 1973 වන විට හමුදා මාණ්ඩලික ප්‍රධානියා සහ ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා ලෙස පත් විය.
ජුලි 5 වන දින හබ්යාරිමානා සිය කුමන්ත්‍රණය දියත් කළ විට ඔහුට හමුදාවේ සහයෝගය හිමි වූ අතර සුළු ප්‍රතිරෝධයකට මුහුණ දීමට සිදුවිය. කිසිදු මරණයකින් තොරව රජය පාලනය කර ගැනීමට ඔහුට හැකි වූ අතර, අත්අඩංගුවට ගැනීම් 56 ක් පමණක් විය. පසුව විසුරුවා හරින ලද පරෙමෙහුටුවේ කෙඉබණ්ඩා සහ අනෙකුත් නායකයින් ද මෙම අත්අඩංගුවට ගැනීම් වලට ඇතුළත් විය. කෙසේ වෙතත්, අත්අඩංගුවට ගත් 56 දෙනාම පසුව වසර ගණනාවකට පසු සිරගෙදරදී මරා දමනු ලැබීය, සමහරු සාගින්නෙන් පෙළනු ලැබූ බව වාර්තා වේ.
ජනාධිපති ලෙස, හබ්යාරිමානා පරමෙහුටු වෙනුවට ප්‍රංශ අධිරාජ්‍යවාදයේ පිටුබලය ඇතිව සංවර්ධනය සඳහා වූ ජාතික විප්ලවවාදී ව්‍යාපාරය (MRND) ඔහුගේම ඒක-පක්ෂ තන්ත්රය මගින් ආදේශ කළේය. ඔහු ටුට්සි විරෝධී සංහාර දිරිමත් කළ වඩාත් ආක්‍රමණශීලී හුටු අධිපතිවාදී ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කළේය. ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, උගන්ඩාවට පලා ගිය ටුට්සි කැරලිකරුවන් රුවන්ඩා දේශප්‍රේමී පෙරමුණ (RPF) පිහිටුවා MRND ට එරෙහිව හමුදා ක්‍රියාමාර්ග සඳහා දීර්ඝ සූදානමක් ආරම්භ කළහ.
හබ්යාරිමානා වසර 20 කට වැඩි කාලයක් රුවන්ඩාව පාලනය කරනු ලැබීය. 1990 දී ආර්පීඑෆ් රුවන්ඩාව ආක්‍රමණය කර රුවන්ඩා සිවිල් යුද්ධය ආරම්භ කළේය. 1994 දී හබ්යාරිමානා ඝාතනය කරන ලද අතර, එය අවම වශයෙන් ටුට්සි ජාතිකයන් 800,000 ක් ඝාතනය කරමින් රුවන්ඩා ජන සංහාරය සිදු කළ ආන්ඩුව තුළ සහ ඉන් පිටත හුටූ අන්තවාදීන්ගේ නැගිටීමක් ඇති කළේය.
වසර 75 කට පෙර: බ්‍රිතාන්‍ය කම්කරු රජය ජාතික සෞඛ්‍ය සේවය පිහිටුවයි
1948 ජුලි 5 වන දින, නිර්මාණය කරන ලද බ්‍රිතාන්‍ය ජාතික සෞඛ්‍ය සේවය (NHS) , අද දක්වාම පවතින ආයතනයක් වන අතර, දළ අඩු අරමුදල් සහ පුද්ගලීකරනය සඳහා හිතාමතා කරන ලද උත්සාහයන් හේතුවෙන් වෙන කවරදාටත් වඩා දුර්වල ස්වරූපයෙන් පවතී. එන්එච්එස් පිහිටුවීම පශ්චාත් දෙවන ලෝක යුධ සමයේ, බ්‍රිතාන්‍යයේ සහ ජාත්‍යන්තරව ආරම්භ කරන ලද සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණවල ඉහළම ලක්ෂ්‍යයක් විය.
සැමට ප්‍රවේශ විය හැකි විශ්ව වෛද්‍ය සේවාවක් සඳහා වන ඉල්ලීම් වසර ගණනාවකට පෙර කම්කරු පක්ෂය තුළ මතු වී තිබුණි.අවපාතයේ සමාජ අර්බුදය මධ්‍යයේ පැවති පක්ෂයේ 1934 සමුළුව, එවැනි රාජ්‍ය සෞඛ්‍ය පද්ධතියක් ස්ථාපිත කිරීම සඳහා යෝජනාවක් සම්මත කර තිබුණි. ධනවත් ප්‍රභූ පැලැන්තියට සහ මධ්‍යම පන්තියේ කොටස්වලට ඔවුන්ගේ මූල්‍ය සම්පත් මත පදනම්ව වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා ගත හැකි තත්ත්වය මත වැඩෙන කෝපය මධ්‍යයේ එය සිදු වූ අතර කම්කරුවන්ගේ සහ දුප්පතුන්ගේ සෞඛ්‍ය සේවා තත්ත්වයන් බොහෝ පැතිවලින් වික්ටෝරියානු යුගයට සමානව පැවතුනි.
යුද්ධයේ බලපෑම , එම ඉල්ලීම්වලට අමතර බරක් එකතු කර තිබුණි. බ්‍රිතාන්‍ය, මිත්‍ර පාක්ෂික තුවාලකරුවන්ගේ ඉදිරි පෙළේ නොසිටියත්, නාසි පාලන තන්ත්රය සමඟ ඇති වූ ගැටුමේදී සැලකිය යුතු තුවාල හා මරණවලට ලක්ව තිබුණි. පළමු ලෝක සංග්‍රාමයේදී ගුවන් ප්‍රහාරවල බලපෑම, පාඩු හා අන්තරායන් පිළිබඳ ක්ෂණිකභාවයට එකතු කර තිබුණි.
කෙසේ වෙතත්, ප්‍රධාන හැරවුම් ලක්ෂ්‍යය වූයේ ටෝරිවරුන්ගේ පශ්චාත් යුධ මැතිවරණ පරාජයයි. යුධ සමයේදී කම්කරු පක්ෂය විසින් පවත්වාගෙන ගිය දිග්ගැස්සුනු “ජාතික සමගිය” සභාගයකින් පසුව, 1945 ජූලි මාසයේ පැවති මහ මැතිවරණය ටෝරිවරුන්ට දැවැන්ත පරාජයක් සහ කම්කරු පක්ෂයට පෙර නොවූ විරූ පිම්මක් ලබා දී තිබුණි. බ්‍රිතාන්‍යයේ සහ ජාත්‍යන්තරව කම්කරු පන්තියේ වර්ධනය වන රැඩිකල්කරණය මධ්‍යයේ, යුද්ධයේ වීරයෙකු ලෙස මාධ්‍ය තුලින් වර්ණනා කරන ලද ශ්‍රීමත් වින්ස්ටන් චර්චිල් අපකීර්තිමත් ලෙස ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී.
අගමැති ක්ලෙමන්ට් ඇට්ලිගේ කම්කරු ආන්ඩුව සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා ප්‍රවේශම් සහගත වැඩ පිළිවෙලක් දියත් කළේය. පතල් හා මූල්‍ය අංශ ඇතුළු ඇතැම් කර්මාන්ත ජනසතු කිරීම සහ සුබසාධන රාජ්‍යය බවට පත්වන දේ ස්ථාපිත කිරීම මෙයට ඇතුළත් විය.
විශ්වීය සෞඛ්‍ය සේවය සඳහා වූ පුළුල් පදනමක් පෙන්නුම් කරමින්, ටෝරිවරුන්ට පවා ඊට සෘජුව විරුද්ධ වීමට නොහැකි විය. ඒ වෙනුවට, ඔවුන් දේශීය ස්වාධීනත්වය සහතික කිරීමේ කඩතුරාව මත සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියේ මධ්‍යගත රාජ්‍ය පාලනයට එරෙහිව යොමු කරන ලද කම්කරු ආන්ඩුවේ පනත් කෙටුම්පතට සංශෝධන ආරම්භ කළහ.
කම්කරු ආන්ඩුවේ පිලිවෙතෙහි පන්ති ස්වභාවය සහ අවසාන අරමුන පිලිබඳ පැහැදිලි ඇඟවීමක් – ධනේශ්වර ලාභ පද්ධතිය ඉහල නැංවීමට – එන්එච්එස් පිහිටුවීම සහ ලන්ඩන් නැව් තටාක සේවකයින්ට පහර දීම එකවර සිදු වීම අතර සම්බන්ධය මගින් අවධාරනය කෙරුනි.
එන්එච්එස් පියවර , නීතියක් බවට පත් කිරීමට සතියකට පෙර, අනතුරුදායක හා අපිරිසිදු වැඩ සඳහා ප්‍රසාද දීමනා අත්හිටුවීමට එරෙහිව යොමු වූ තටාක වර්ජන සම්බන්ධයෙන් කම්කරු පක්ෂය හදිසි තත්වයක් ප්‍රකාශයට පත් කර තිබුණි. දක්ෂිනාංශික වෘත්තීය සමිති නිලධරයේ පිටුබලය ලත් එම ප්‍රකාශය, රජය විසින් අනුමත කරන ලද වර්ජන කඩන්නන් ලෙස කම්කරුවන්ට එරෙහිව හමුදාව ඵලදායී ලෙස යෙදවීමට මග පෑදීය.
වසර 100 කට පෙර: බ්‍රිතාන්‍ය ඉන්දියානු ජාතික කුමාරයා බලහත්කාරයෙන් සිහසුනෙන් නෙරපයි.
1923 ජූලි 7 වන දින, ඉන්දියාවේ බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත බලධාරීන් විසින් පන්ජාබයේ නාමිකව ස්වාධීන සික් කුමාර රාජ්‍යක් වන නාභාහි මහාරාජා රිපුදමන් සිංට සිහසුන අත්හැරීමට බල කරන ලදී. ඔහු අත්අඩංගුවට ගෙන දින දෙකකට පසු , අසල්වැසි බ්‍රිතාන්‍ය ගැති රාජ්‍යයක නිලධාරීන් පැහැරගෙන යාම සම්බන්ධයෙන් ඔහුට චෝදනා එල්ල කරන ලදී.
1911 දී ඔහුගේ පියාගේ අභාවයෙන් රිපුදමන් සිං බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යවාදය විසින් සෘජුව පාලනය නොකළ ඉන්දියාවේ සිය ගණනක් වූ කුමාර රාජ්‍ය වලින් එකක් වන නාබාහි මහාරාජා බවට පත් විය.සාමාන්‍ය පරිදි ඔහුගේ තත්ත්‍වයේ පාලකයන් සඳහා ඔටුනු පැළඳවීම එවකට සිටි ඉන්දියාවේ බ්‍රිතාන්‍ය වයිස්රෝයි විසින් සිදු කරනු ලැබුවත්, ඔහු එය ප්‍රතික්ෂේප කළේය. පළමු ලෝක යුද්ධ සමයේදී ඔහු බ්‍රිතාන්‍යයන් සමඟ සටන් කිරීමට හමුදා යැවීම ද ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී.
කොන්සර්වේටිව්, බ්‍රිතාන්‍ය ගැති පූජකයන්ගේ පාලනයෙන් සීක් ගුරුද්වාර (පූජා ස්ථාන) නිදහස් කිරීමට උත්සාහ කළ සීක්වරුන් අතර යටත් විජිත විරෝධී ව්‍යාපාරයක් වන අකාලිස් හට ඔහු සහාය දුන් බව කියනු ලැබේ. කාන්තාවන් සඳහා වන ප්‍රගතිශීලී නීති සම්පාදනයට රිපුදමන් සිං ද සහාය විය.
1919 ජාලියන්වාලාබාග් සංහාරයෙන් පසුව, එනම් , බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් සික් ආගමේ අති පූජනීය ස්ථානවලින් එකක් වන සීක් රන් දෙවොල පිහිටි අම්රිත්සාර් අසල වෙළඳපොලකදී සිය ගණනක් ඉන්දියානුවන් වෙඩි තබා මරා දැමීමෙන් පසු ඔහුගේ බ්‍රිතාන්‍ය විරසකය වඩාත් ගැඹුරු විය.
රිපුදමන් සිං 1920 න් පසු ඉන්දීය ජාතික කොංග්‍රසයේ සභාපති වූ ලාලා ලජ්පත් රායිට සමීපව සිටි අතර, 1928 දී ලාහෝර්හිදී බ්‍රිතාන්‍ය පොලිස් අධිකාරීවරයා විසින්ම අමානුෂික ලෙස පහර දී ලාලා ලජ්පත් රායි මරා දමන ලදී.
ඔහු සිහසුන අත්හැරීමෙන් පසු, බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් රිපුදමන් සිංගේ තුන් හැවිරිදි පුත්‍රයා නාභා හි සිංහාසනය මත තබා, ඒ සමගම බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලකයෙකු රීජන්ට්වරයෙකු ලෙස පත්කර, හිටපු මහාරාජා පිටුවහල් කළේය. ඔහු ඉවත් කිරීම නාබාහි මහජන විරෝධතා ඇති කළ අතර එම විරෝධතා ඔහුව නැවත බලයට පත් කිරීමට අපොහොසත් විය.
